Start van hoofdcontent

Stad

nl

De Februaristaking, een unieke actie tegen de bezetter

1 januari 1900, 00.19 uur · Aangepast 24 februari 2016, 21.55 uur

Morgen is het 75 jaar geleden dat de Februaristaking plaatsvond. Op 25 en 26 februari 1941 besluit de Communistische Partij van Nederland (CPN) een algemene staking te houden in Amsterdam tegen de maatregelen die de bezetter neemt tegen de Joden in de stad. Een unieke actie, want het was het enige openlijke protest tegen de jodenvervolging in bezet Europa. Maar wat gaf de aanleiding dit openlijke protest tegen de nazi-bezetters in de stad?

Lees ook: Morgen LIVE op AT5: 75-jarige herdenking van Februaristaking

Nadat de Duitsers Amsterdam hadden bezet, groeide de onrust in de stad. De bezetter kwam met  maatregelen die het doen en laten van de Joden in Amsterdam beperkte. Begin 1941 werd het Joden verboden om naar de bioscoop te gaan en op steeds meer plekken verschijnen bordjes dat ze niet welkom zijn, zoals in restaurants en cafés.

Chaos in de straten
Hiermee groeit de onrust op straat. Joden worden geprovoceerd en aangevallen door de Weerbaarheidsafdeling (WA) van de NSB. Er onstaan gevechten en Joodse winkels en zaken worden aangevallen en vernield. Joodse jongeren gaan op hun beurt de WA-mannen weer te lijf. Intussen is het onduidelijk wie er voor de orde moet zorgen: de Amsterdamse politie, het Duitse leger, de WA. Er heerst chaos in de Amsterdamse straten.

Henrik Koot
Uiteindelijk leidt dit tot op 11 februari 1941 tot de dood van WA-man Hendrik Koot. Hij komt om bij een gevecht tussen de WA en een groep Joden. Koot raakte buiten bewustzijn door een klap op het hoofd. Op 14 februari 1941 overleed hij. Koot werd met veel vertoon begraven en zijn dood zou worden gewraakt.

De razzia
Als represaille wordt een deel van de Joodse wijk afgesloten. Dit zorgt voor spanningen en deze komen onder andere tot uiting tijdens een Duitse inval in IJssalon Koco aan de Van Woustraat. De ijssalon wordt gerund door twee Joodse mannen. Duitse bezetters willen de zaak binnendringen, maar ze stuiten op verzet. Er ontstaat een vechtpartij, waarna een van de eigenaren wordt opgepakt. Hijn werd later in maart gefusilleerd.

De vechtpartij wordt door de Duitsers uitgelegd als een gerichte aanval op hen. Daarop volgt er een razzia waarbij ruim 400 Joodse mannen worden opgepakt en weggevoerd naar concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk, waar ze in de zomer van 1941 nagenoeg allemaal om worden gebracht.

STAAKT!!!
Na de razzia pikken de Amsterdammers het niet meer. Er heerst het gevoel dat men in verzet moet komen tegen de bezetter. Op de Noordermarkt wordt door de ondergrondse (want illegale) CPN besloten tot een staking. 'STAAKT!!! STAAKT!!! STAAKT!!!' roept een pamflet op. Op 25 februari 1941 gaan de winkels dicht en staan de trams stil, mensen gaan de straat op. Mede door de stilstaande trams wordt de staking een succes. De Amsterdammer ziet dat er wat gaande is. Men kan niet om het protest heen.
 

De bezetter grijpt in
Op de tweede dag van de staking breiden de acties uit naar onder andere Hilversum, de Zaanstreek en Utrecht. De bezetter grijpt op de tweede dag hard in. Er worden bataljons Waffen SS naar Amsterdam gestuurd. Ze schieten met scherp op de demonstranten en er vallen uiteindelijk negen doden. Honderden actievoerders worden opgepakt. Drie stakers en vijftien verzetslieden krijgen het doodvonnis.

De gemeente krijgt na de staking een boete van 15 miljoen gulden en de burgemeester wordt vervangen. De pro-Duitse Edward Voûte wordt de nieuwe burgemeester, door de bezetter regeringscommissaris genoemd.

De Duitse bezetters en de NSB zijn na de staking alleen maar meedogenlozer geworden. Joden krijgen steeds meer beperkingen en mogen steeds minder. Er komen aparte scholen voor Joden en ze moeten verenigingen en sportclubs verlaten. Reizen of verhuizen wordt verboden. De razzia's komen steeds vaker voor met uiteindelijk als doel alle Joden in Amsterdam op te pakken en te deporteren.

Herdenking
Donderdag 25 februari wordt de Februaristaking bij de Dokwerker op het Jonas Daniël Meijerplein herdacht. De herdenking begint om 16.30 uur. Aanwezig zijn onder andere Koning Willem-Alexander, Joost Prinsen en uiteraard burgemeester Eberhard van der Laan. 

Omdat het 75 jaar geleden is, zijn er tentoonstellingen te zien en worden er onder meer debatten georganiseerd. Op het Jonas Daniël Meijerplein is een fototentoonstelling over de razzia te zien. In De Balie is op 22 februari een debat en daar wordt de 24e de theatervoorstelling STAAKT opgevoerd. Op de herdenkingsdag zelf zullen de trams om 11.00 uur een minuut stilstaan. De herdenking is vanaf 16.00 uur live te volgen op AT5.

Bekijk hier de vandaag opgenomen aflevering van De Straten van Amsterdam over de Februaristaking.