De tranen zaten bij de verbroedering, Van der Laan in Zomergasten tegen Amsterdam: 'Blijf de lieve stad'

Je of u?
Spreken we elkaar met u of je aan? Dat hadden Abbring en Van der Laan vooraf met elkaar besproken. De uitkomst: we tutoyeren. Maar al bij de aftrap van de uitzending ging de burgemeester de mist in en sprak Abbring toch met u aan. De presentatrice vond het ook verwarrend. 'Ik ben gewend politici met u aan te spreken', zei ze. Maar Van der Laan vindt dat hij meer burger is dan een politicus, zo reageerde hij. 'Als we elkaar toch ruim drie uur spreken, kun je elkaar beter met je aanspreken.'

'Ik voel me goed'
Al snel was de gezondheidssituatie van Van der Laan onderwerp van het gesprek. Toen bleek dat de uitzending van Zomergasten al eerder is opgenomen. De burgemeester legde die wens uit: 'Ik heb weleens dat ik een beetje word overvallen door moeheid en dan is het fijn dat je dan dat vangnet hebt van even eruit kunnen gaan en misschien desnoods morgen verder gaan.'

Bij Van der Laan werd begin dit jaar uitgezaaide longkanker geconstateerd. 'Ik voel me nu goed. Niet zo moe. Ik heb op bepaalde plekken wel al heel lang pijn', zei de burgemeester. 'Ik zit wel in een fase waarin ik volgende week met vakantie ga. Dus ik voel me nu lekker.' Hij benadrukte dat de ziekte nog steeds heel ernstig is.

Europese dictaturen
De eerste fragmenten gingen over de val van Europese dictaturen. Het doel van Van der Laan: laten zien dat het huidige vrije Europa niet vanzelfsprekend is en er nog niet zo heel lang geleden ook in veel Europese landen een dictator aan de macht was.

‘Het is fijn om te zien dat het volk zich niet eeuwig laat onderdrukken’ - Van der Laan over de val van Europese dictaturen. #zomergasten pic.twitter.com/MoOy3Nhcvz

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

'Wij zijn van verschillende generaties', merkte Abbring na het fragment op. 'Ik kan me inderdaad de val van de muur nog herinneren. Ik realiseerde me alleen niet dat er hier heel kort geleden nog om de hoek sprake was van een dictatuur.' Van der Laan: 'Dan heeft dit fragment zijn doel bereikt. Je moet niet denken dat alles vanzelf goed komt in de wereld, maar het is wel fijn dat het volk zich niet eeuwig laat onderdrukken.'

Fred Hund
Het eerste échte Amsterdamse onderwerp was de moord op juwelier Fred Hund. Hij werd in 2010 overvallen en doodgeschoten. Van der Laan was toen net burgemeester van de stad. Hij noemde die moord een omslagpunt. Er werd gekozen voor een andere aanpak van criminaliteit in de stad. 'We konden vanaf toen kijken waarom die jongeren zo ontspoord waren.'

De naam die aan dit veel geprezen beleid hangt is de Top600-aanpak, een lijst met criminele jongeren in Amsterdam. Later werd deze uitgebreid naar een Top1000. Van der Laan merkte wel iets op: 'We krijgen nu die lijst nog amper vol.'

Voor de moord op Hund zit Soufiane B. momenteel een straf van 15 jaar uit. Van der Laan probeerde een kijkje in het hoofd van een Top600-lid te geven: 'Op een gegeven moment weet je gewoon ''ik ga eraan. Dit is niet leuk meer om overvallen te plegen. Ik word gewoon gepakt.'' Dan komt de omslag en leren ze dat ze wel wat waard zijn. Dat ze talenten hebben. Als je kijkt naar Soufiane B. ben ik er blij om dat hij nu in de gevangenis zit, maar net zo blij dat hij daar weer een opleiding moet doen. Dat hij wel talent heeft en dat hij na twaalf jaar zitten weer mag meedoen.'

‘Ik ben er blij om dat hij nu in de gevangenis zit, maar net zo blij dat hij daar weer een opleiding moet doen.’ #top600 #zomergasten pic.twitter.com/CmtQrD8U1F

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

Ouders
Tijdens het fragment over de Februaristaking werden de ouders van Van der Laan besproken. Zij zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog in het artsenverzet ‘het Medisch Contact’. 'Mijn moeder is flink beschadigd uit de oorlog gekomen, getraumatiseerd. Mijn moeder zat toen er nog geen nationale herdenking was op 4 mei echt de hele dag te janken. Ik noem het janken, heel oneerbiedig. Maar ik vond dat als klein jongetje toen. Ik ben het pas later gaan begrijpen. En mijn vader ging de plantjes schoffelen in de tuin. Ook die moest je met rust laten. Dat kwam omdat er zoveel vrienden waren doodgeschoten', blikte Van der Laan aangrijpend terug.

Je moest mijn ouders echt even met rust laten op 4 mei. Dat was omdat er zoveel vrienden waren doodgeschoten.’ #zomergasten pic.twitter.com/02LjtprBJ8

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

De moeder van Van der Laan schreef een boek over deze periode. 'Ze omschrijft zichzelf als de grootste angsthaas. Maar als ik het zo lees was ze verschrikkelijk moedig', merkte Abbring op. 'Dat was ze wel. Daar zit iets ingewikkelds waarvan ik iets geleerd heb. Mijn vader was een avonturier. Die voelde die angst minder. Ik herinner dat toen mijn moeder in 1993 overleed ik een woordje deed mede namens mijn zussen. Ik heb dat toen aan de orde gesteld. Mijn moeder was evident bang, maar ze deed het allemaal wel. Dat vond ik eigenlijk heel erg moedig', zei Van der Laan.

Dit gevoel van zijn moeder heeft Van der Laan proberen te koppelen aan de recente aanslagen in Europa. 'Dat is wat ik daarna gezegd heb. Mensen moeten het ziet zo gek vinden dat ze bang zijn. Angst is de meest normale emotie als je bang bent. Maar probeer die angst te hanteren. Als dat je lukt ben je moedig en heldhaftig.'

Stoppen als burgemeester?
Halverwege de uitzending kwam toch weer de gezondheidssituatie van Van der Laan ter sprake. 'Heb je niet overwogen om te stoppen na je diagnose longkanker? Dacht je niet ''Fuck het werk ik koop een zeilboot'', vroeg Abbring aan de burgemeester.

Van der Laan zei daar zeker over te hebben nagedacht. 'Verantwoordelijkheid is toch wel mijn bijnaam. Ik denk dat de overmaat aan verantwoordelijkheidsgevoel mij met de paplepel is ingegoten. Ik vind dat ik soms ook wel eens te ver gegaan ben. Daardoor heb ik dingen zoals het thuisfront verwaarloosd. Mocht ik het allemaal kunnen overdoen, zou ik daar een betere balans in proberen te vinden.'

De burgemeester benadrukte sinds de diagnose veel minder te werken. Van der Laan zei zich ook verantwoordelijk te voelen voor Amsterdam. 'Mensen vroegen vroeger wel eens. ''Wil jij burgemeester worden?'' Toen zei ik: ''No way. Ik wilde zwerver worden zoals Swiebertje. Niet zo'n saaie man.'' Maar nu ben ik burgemeester van Amsterdam.' Daarmee bedoelde Van der Laan dat zijn werk als Amsterdamse burgemeester niet saai is.

Abbring confronteerde Van der Laan met het feit dat zijn dood heel dichtbij is. 'Je hebt mensen die er goed over nadenken en sommigen die dat niet doen. Ik hoor bij de laatste groep. Hier zijn geen algemene recepten voor', reageerde hij. 'Met mijn familie kan ik er wel over praten.'

'Je hebt mensen die heel goed en graag over de dood praten en je hebt mensen die dat niet doen. Ik hoor zeker bij de laatsten.' #zomergasten pic.twitter.com/YfzSbAyrIJ

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

Van der Laan zei dat hij zelf moet gaan bepalen wanneer hij stopt als burgemeester, en niemand anders.

Charlie Hebdo
Tijdens het burgemeesterschap van Van der Laan werd de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs gepleegd. Van der Laan toonde een fragment van de terroristen die op straat een agent doodschieten. Het zijn schokkende beelden van een al gewonde diender die met één kogel het leven wordt ontnomen.

De burgemeester legde de keus van dit fragment uit: 'Niet iedereen heeft dit meegekregen. Mijn hoofdcommissaris zei dat ze heel erg onder de indruk waren hiervan bij de politie. Iedereen was toen van slag. Er zijn tijdens mijn burgemeesterschap weinig momenten geweest waarop de angst zo groot was. En dan moet je.'

Daarna werden er beelden van het debat uit de Tweede Kamer getoond, kort na de aanslag. 'Je ziet dat de beloningen worden gegeven aan de mensen die het beste kunnen afkatten in de politiek', analyseerde Van der Laan. 'Burgers zijn daar niet in geïnteresseerd. Die haten dat. Ze willen dat er zaken gedaan worden. Het systeem is steeds meer pervers geworden.'  

Eberhard van der Laan over het debat in de Tweede Kamer naar aanleiding van de aanslag op #CharlieHebdo. #zomergasten pic.twitter.com/xagYw0N1hy

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

Jan Schaefer en Amsterdamse drukte
Ook Van der Laan's grote voorbeeld oud-wethouder van Amsterdam Jan Schaefer kwam in fragmenten langs. Hij leerde de huidige burgemeester van de stad focussen: 'Hij zei als je tien problemen hebt en ze allemaal tegelijk wil oplossen. Dan heb je elf problemen. Want dat kun je niet. Je moet focussen. Je moet de twee of drie grootste problemen eruit halen en oplossen. Dan krijg je draagvlak bij de mensen om de volgende problemen eruit te pakken. Dat is een heel erg bestuurlijk vernuft.'

Schaefer trok Amsterdam in de jaren 60 en 70 uit zijn slop, vindt Van der Laan: 'Hij zei ''we moeten de stadsvernieuwing op de hoek van de straat beginnen. Dan zien de mensen het uit twee straten.'' Zo plat was het. Maar dat toonde wel aan dat mensen moeten zien waar je mee bezig bent.'

Voor Abbring was dit ook het moment om de huidige drukte in Amsterdam aan te kaarten. 'Het is inderdaad druk in de stad en heel veel mensen willen er wonen. We dreigen nu Londen achter na te gaan. Daar kunnen heel veel mensen het zich niet meer veroorloven om in de stad te wonen', zei Van der Laan. 'Het zijn luxeproblemen. We danken ze aan de successen van de stad.'

De burgemeester waarschuwde wel: 'Als we dit niet oplossen, dan kunnen jouw kinderen niet meer over tien jaar in Amsterdam wonen.' Ook zei Van der Laan dat heel Nederland baat heeft bij het succes van de stad: 'We zitten echt niet hier achter bedrijven aan. NRC wilde naar Amsterdam verhuizen. Daar ben ik toen niet harder voor gaan lopen.' Uiteindelijk kwam de krant toch naar de stad. 'Ook BNN-VARA wilde verhuizen. Maar toen gaf ik geen gehoor. Hilversum is de mediahoofdstad van Nederland.'

Appie Nouri en verbroedering
Natuurlijk kon Ajax niet ontbreken in de Zomergasten met Van der Laan. Er waren eerst andere beelden uitgekozen van de club. Maar na het drama met Nouri koos Van der Laan om hem uit te lichten. Er werden beelden getoond van hoe goed Nouri is. Van der Laan liet een vlog van de broer van Nouri zien op de dag dat hij debuteerde in het eerste van Ajax. 'Het vraagt weinig commentaar', zei de burgemeester voor de beelden werden uitgezonden.

Na het tonen van de beelden was Van der Laan aangeslagen. 'Het is een onwaarschijnlijk verdriet. Iemand met zo'n mooi perspectief. Maar het verbroedert ook. Dat de F-Side de Marokkanen meenemen en andersom. Het was een soort rouwdienst. Een perfecte dienst. Een burgemeester die graag wil dat er wordt samengeleefd in de stad vindt dit mooi.' 

‘Het valt mij op dat jouw emotie bij de verbroedering komt en niet bij het verdriet’ - Janine Abbring in gesprek over #Nouri #zomergasten pic.twitter.com/4ko36AMBxV

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

Abbring merkte op dat de emotie bij Van der Laan tijdens de uitzending niet zat bij zijn ziekte. 'We wisten allebei dat dit gesprek moeilijk kon worden. Nu zitten je tranen bij de verbroedering en niet bij je verdriet', zei Abbring. 'Nou ja, bij hun verdriet', reageerde Van der Laan vechtend tegen zijn tranen.

Erfenis aan Amsterdam
Aan het einde van de uitzending vroeg Abbring wat de erfenis is die hij achterlaat in Amsterdam. 'Dat het de lieve stad blijft die het is', zei Van der Laan. Daarop reageerde Abbring dat hij de stad ook liever heeft gemaakt. 'Dat hoop ik', antwoordde een aangeslagen Van der Laan. Ook vroeg Abbring of het niet tijd was om trots te zijn. 'Trots zijn is moeilijk. Het is waar. Je moet je zegeningen tellen. Maar je moet nooit tevreden zijn.'

‘Minder beloven en mensen de verrassing geven dat je meer waarmaakt. Dat heb ik wel altijd geprobeerd.’ #zomergasten pic.twitter.com/g2wvOCBidT

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

Ook had Van der Laan nog een boodschap aan iedereen: 'Ik heb een beetje een hekel aan mensen die dingen beloven en het niet waarmaken. Dus probeer nou minder te beloven en mensen de verassing te geven dat je meer waarmaakt. Dat heb ik altijd wel geprobeerd.' Hij merkte daarbij wel op dat het niet altijd gelukt is. 'Het was mooi om dat te mogen doen', zei de burgemeester voordat hij emotioneel een slok van zijn wijn nam.

‘Ik hoop dat #Amsterdam de lieve stad blijft die het is.’ #zomergasten pic.twitter.com/h7qDJSBXpX

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) July 30, 2017

De uitzending werd afgesloten met het  door Van der Laan uitgekozen nummer Rebellion (Lies) van de Canadese band Arcade Fire. 'Ik hoop dat u nog een poosje mijn burgemeester blijft', besloot Abbring. 'Dat hoop ik ook', reageerde Van der Laan.