Start van hoofdcontent

Stad

nl

Vier doden in tien jaar: waarom blijft kruispunt Heineken Brouwerij zo gevaarlijk?

2 juli 2017, 12.36 uur · Aangepast 20 juli 2018, 11.00 uur · Foto: Lorenzo Derksen

Vrachtverkeer, touringcars en asociale fietsers. Het kruispunt van de Stadhouderskade en Ferdinand Bolstraat blijft een levensgevaarlijke blackspot die niet weg te boenen lijkt..

Even was het beruchte kruispunt bij de Heineken Brouwerij geen blackspot meer, maar ondanks een reeks aanpassingen viel er vorige maand opnieuw een dodelijk verkeersslachtoffer. Het vierde fatale ongeluk in tien jaar tijd. Ondertussen neemt de drukte er alleen maar toe. Hoe komt het dat deze locatie zo gevaarlijk blijft?

'Kijk, daar gebeurt het weer.' Nicole Gerritsma (40) wijst naar buiten. Twee auto's uit de richting van het Rijksmuseum staan nog midden op het kruispunt te wachten, terwijl de fietsers in de Ferdinand Bolstraat alweer groen licht hebben gekregen en beginnen met oversteken. Ze rijden links en rechts om de auto's heen. Vanuit het centrum komt tram 24 aan denderen en moet midden op de kruising stoppen. In een paar seconden tijd is een flinke opstopping ontstaan. En dat blijkt juist reden voor fietsers uit andere richtingen om hun rode licht te negeren en ook maar door de chaos te slalommen. Even is het complete anarchie. Een moment later is het kruispunt weer helemaal vrij.

'Het komt van alle kanten', zegt Gerritsma. Ze is de bedrijfsleidster van Café Berkhout op de hoek van de Stadhouderskade en Ferdinand Bolstraat. Al sinds de opening, twaalf en half jaar geleden, werkt ze er. Voor het getoeter van auto's en gerinkel van de trams is Gerritsma al lang immuun. Maar ze blijft zich wel verwonderen over het 'lompe' gedrag van met name fietsers voor haar terras.  'Zelfs moeders met bakfietsen, kinderen voor- en achterop knallen door rood.'

Lees ook: Politie maakt zich 'grote zorgen' om hoge aantal verkeersongelukken in 2017

Meestal gaat alles net goed, maar elke week zijn er wel een paar aanrijdingen. 'Qua ernstige ongelukken valt het mee', is haar verbazing. Het zijn vaak botsinkjes waarna iedereen weer doorfietst, er komen geen hulpdiensten aan te pas. Regelmatig lopen toeristen die geraakt zijn door een fietser na afloop het café binnen. 'Dan zet ik ze op een barkruk en geef ik ze een kop koffie.' Ze herinnert zich er eentje met schaafwonden op z'n arm en hoofd, hij had geen idee wat er precies gebeurd was en belde 's avonds nog uit het ziekenhuis naar de kroeg om te vragen of Gerritsma kon beschrijven wat hem was overkomen.

abc5media_image_1

Afgelopen 8 juni overleed een fietser na een aanrijding met een vrachtwagen

Gerritsma was getuige van meerdere dodelijke ongelukken. De scootmobielrijder in 2011 bijvoorbeeld. 'Ik hoorde een knal en zag hem door de lucht gaan en als een baksteen, bam, op de weg vallen.' Ze stond te trillen en was toe aan een wijntje. Grote indruk maakte de dood van een 18-jarige studente tien jaar geleden. Het meisje woonde net anderhalve dag in Amsterdam en kwam onder een vrachtwagen terecht. 'Ieder jaar komen haar ouders op haar geboortedag en sterfdag nog bloemen leggen', vertelt Gerritsma. 'Zo heftig. Sindsdien durf ik niet meer naast een vrachtwagen of bus te staan met mijn fiets.'

En dan was er nog de motorrijder die in 2012 overleed toen hij tijdens het inhalen frontaal tegen een touringcar botste, tientallen meters over de weg gleed en aangereden werd door een bestelbus. Ook het dodelijke ongeluk van 8 juni jongstleden maakte ze weer mee. Een 68-jarige fietser overleed na een aanrijding met een afslaande vrachtwagen. Waarschijnlijk reed het slachtoffer door rood. Gerritsma is het zat. 'Iedereen moet beginnen met stoppen voor rood licht. En dan bedoel ik echt de fietsers. Zet grote borden neer met "Gevaarlijk Kruispunt", dan letten mensen misschien meer op.'

Drukte
Hoewel alle kruispunten langs de Singelgracht (Nassau-, Stadhouders- en Mauritskade) riskante situaties vormen, gaat het opvallend vaak mis ter hoogte van de Ferdinand Bolstraat. Midden jaren negentig staat het in de top drie van locaties met de meeste verkeersslachtoffers en sindsdien blijft de kruising berucht in gebieds- en bestemmingsplannen. Terwijl de verkeersveiligheid in de stad de afgelopen decennia drastisch toenam, ziet de gemeente het aantal verkeersslachtoffers kort na de eeuwwisseling hier soms weer stijgen. Tussen 2006 en 2015 vallen er twintig slachtoffers met ernstig letsel bij 51 geregistreerde ongelukken.

Lees ook: Scooter rijdt door na aanrijding met voetganger

'Qua dode hoek hebben we bij deze wel de nodige hoofdbrekens gehad', herinnert Alex van der Woerd zich. Hij is zelfstandig verkeersdeskundige, maar was in het verleden ook voorzitter van de Werkgroep Blackspots Amsterdam. 'Wat we ook gezien hebben na 2005, is dat met de bouwwerkzaamheden van de Noord/Zuidlijn hier veel vrachtverkeer de stad in ging. Toen hebben we ook een aantal ernstige ongelukken op dit punt gehad.'

abc5media_image_0

Aanrijding auto en tram vorig jaar september

'Overal waar het verkeer het water over moet, zie je het knellen', zegt Van der Woerd. 'De druk op de binnenstad is enorm toegenomen. En dan is dit vanaf De Pijp een heel belangrijke overgang. Ik kan me voorstellen dat de fietsstroom zo toeneemt, dat het aantal ongevallen daardoor niet afneemt.'

Door de jaren heen heeft de gemeente verschillende maatregelen genomen. In 2013 verloor het kruispunt zelfs zijn status als blackspot. Dat is een locatie waar minstens drie (of eerder zes) zware ongelukken per drie jaar gebeuren. Eerst kwamen er dodehoekspiegels en ingrepen waardoor vrachtwagenchauffeurs fietsers beter zien. In 2013 volgden er bijvoorbeeld vrijliggende fietspaden, voorsorteervakjes voor linksafslaande fietsers, een vluchtheuvel voor overstekende voetgangers en werden de fietsroutes geaccentueerd met flinke rode banen op de kruising.

Maar in 2014 gaf toenmalig Werkgroep Blackspots Amsterdam-voorzitter Rob van der Ban aan dat het kruispunt ondanks de aanpassingen nog altijd een gevaarlijke was. Tegen NRC Handelsblad zei hij toen dat met verdere ingrepen gewacht zou worden tot de werkzaamheden van de Noord/Zuidlijn in de Ferdinand Bolstraat afgerond waren. 'Dan kunnen ook grote ingrijpende veranderingen worden gerealiseerd.'

Lees ook: Gewonde bij aanrijding tussen auto en tram op Stadhouderskade

Voor die ingrijpende veranderingen zijn nog geen concrete plannen, ook niet nu de Ferdinand Bolstraat inmiddels heringericht is. Dat bleek toen AT5 de gemeente een dag na het ongeluk van vorige maand ernaar vroeg. 'De kruising waar gisteren een dodelijk ongeval heeft plaatsgevonden staat bij ons niet geregistreerd als blackspot', liet een woordvoerder daarop weten. Amsterdammers die klaagden over het kruispunt, haalden volgens haar mogelijk locaties door elkaar.

Na aanvullende vragen, blijkt dat het een en ander toch anders zit. Het kruispunt staat niet geregistreerd als losstaande locatie in het uitvoeringsprogramma van de gemeente, maar is daarin onderdeel van bijna een complete kilometer Stadhouderskade tussen de Ruysdaelkade en Van Woustraat. Drie notoire knelpunten vormen nu één grote blackspot. Dat neemt niet weg dat het kruispunt bij de Heineken Brouwerij op zichzelf inmiddels ook weer voldoet aan de criteria voor een blackspot.

Heineken Brouwerij
Volgens omwonenden is het de laatste jaren alleen maar drukker geworden op de kruising. Dat ziet buurtbewoner Ton Rombout (69) ook. Hij mijdt het kruispunt en steekt de Stadhouderskade inmiddels over waar het eigenlijk niet mag, via een vluchtheuvel midden op de weg. 'Daar is het veel beter te overzien en word ik bij groen licht niet van mijn sokken gereden. Een zebrapad betekent niets meer in Amsterdam. Fietsers rijden zo hard en agressief dat als zo'n vader op een bakfiets mij aanrijdt, ik echt in het ziekenhuis lig.'

Lees ook: Géén uitgang Heineken Experience op Marie Heinekenplein

Het krioelt van de mensen. 'Er gebeuren allemaal enge dingen. En het is duidelijk verergerd door die bussen, die rijden veel frequenter. Die gigantische opeenhoping van bewegingen en irritaties leiden ook tot meer ongelukssituaties.' Hij doelt op de touringcars. Ter hoogte van de Heineken Brouwerij staan ze aan beide kanten van de Stadhouderskade in rijen van drie opgesteld.

abc5media_image_5

Touringcardrukte voor de Heineken Experience

'Het wordt alleen maar drukker', zegt ook Gerritsma terwijl twee toeristen een koffie en muntthee 'to go' bestellen. De benodigde kartonnen bekers heeft Café Berkhout sinds een paar jaar, vanwege de grote vraag van de bezoekers die 's winters staan te koukleumen in de rij voor de Heineken Experience. De attractie is in een paar jaar tijd uitgegroeid tot een van de populairste in Amsterdam, met vorig jaar meer dan een miljoen bezoekers.

De toeristen houden de stoep bezet, maar waggelen ook vaak onwetend over het fietspad en door rood het zebrapad over. Een plan om de uitgang van de brouwerij naar het Marie Heinekenplein te verplaatsen, strandde onlangs na protest van bewoners. De directeur van de Heineken Experience is nu naarstig op zoek naar een andere oplossing voor de veiligheid. 'We zitten met een gecombineerde in- en uitgang echt aan onze max', zei hij in april tegen Het Parool.

Lees ook: Miljoen bezoekers Heineken Experience: attractie zit Anne Frank Huis op de hielen

'De drukte maakt het wel onoverzichtelijk', zegt verkeersexpert Van der Woerd. 'In algemeenheid kun je wel stellen dat een drukke, toeristische attractie de verkeersveiligheid niet ten goede komt. Er rijden zo gruwelijk veel fietsers. Ze komen van alle kanten behalve van boven, bij wijze van spreken. Je weet niet meer waar je kijken moet. Van een fietser weet je dat hij naar voren gaat, maar een voetganger kan op willekeurige moment een stap opzij of naar achter doen.'

'Hij ligt niet op een handige plek. Toen de Heineken Brouwerij gebouwd werd, werd het bier nog met paard en wagen vervoerd', zegt Van der Woerd. 'Als we even dromen, waarom zou je niet een ingang maken op het Weteringcircuit?' Toeristen zouden dan via een tunnel onder de Singelgracht door het museum betreden. 'Het is wel rigoureus hoor, maar ik kan me voorstellen dat je op een gegeven moment niet anders kan. Of rigoureus het verkeer weg, maar waar gaat dan het verkeer heen?'

Fietsers
Toch wijst Gerritsma van Café Berkhout vooral naar de Amsterdamse fietser als hoofdverantwoordelijke voor de onveilige situatie op het kruispunt. Cijfers door de jaren heen geven ook aan dat de meeste ongelukken ontstonden door fietsers die rood licht negeerden. Verschillende onderzoeken naar het gedrag van fietsers in de stad en specifiek op dit kruispunt, tonen aan dat ze vaak hun eigen regels hanteren. Wie op een doordeweekse dag zo rond het middaguur het kruispunt observeert, kan dat beamen.

Slideshow: 'Meestal gaat alles net goed'

 

Powered by flickr embed.

En dat terwijl die fietsers veel beter een andere route kunnen pakken, de Weteringschans is er veel beter op ingericht. 'Het is helemaal niet aan te raden om over de Stadhouderskade te fietsen, eigenlijk', zegt de expert. 'Op de Weteringschans heb je veel meer ruimte, veel meer prioriteit, het is korter want het is binnenbocht en de Stadhouderskade is ook qua luchtkwaliteit een probleem. Dus ik zou zeggen, pak lekker de Weteringschans.'

Lees ook: Gladde fietspaden en een groen licht-chip: Litjens presenteert nieuwe plannen

Stel dat alle verkeersgebruikers zich (met of zonder druk van flitspalen en handhavers) aan de regels houden, is het dan veilig? 'Ja en nee', zegt Van der Woerd. In theorie kan dat zelfs alleen maar meer opstoppingen veroorzaken. 'Een andere nee is dat we dan blijkbaar ook geen fouten maken.' Bijvoorbeeld als vrachtwagens afslaan met groen licht, maar daar vanwege hun omvang zo lang mee bezig zijn dat het verkeerslicht voor fietsers alweer op groen springt. 'De verkeerslichten zijn dan keurig geregeld, maar dan gebeurt er iets waardoor de vrachtwagen en fietsers er toch tegelijk zijn. De verkeerslichten in Amsterdam zijn zo strak afgesteld, dat ze weinig vergevingsgezind zijn.'

Keuzes maken
Een verbetering die er sowieso nog aan zit te komen is dat de Ferdinand Bolstraat autovrij wordt. Alleen vrachtverkeer mag er 's ochtends nog in en uit. 'Dat scheelt al een slok een borrel voor zo'n kruispunt', zegt Van der Woerd. Ondertussen kan de 'Ferdinand Bol' straks 45.000 dagelijkse gebruikers van de Noord/Zuidlijn verwachten en buurtbewoners hopen dat toeristen dan de touringcar laten staan en de metro pakken.

abc5media_image_4

Fietser ernstig gewond na aanrijding met touringcar, mei 2013

Verder gaan scooterrijders naar verwachting de rijbaan op. 'Het maakt het overzichtelijker. Ik denk wel dat het helpt', zegt Van der Woerd. 'Ik vind persoonlijk dat we de snorscooter kunnen afschaffen.' Toen de reguliere brommers ruim tien jaar geleden naar de rijbaan gingen tijdens een experiment in de Wibautstraat, was de gemeente in een klap van alle blackspots in die straat af. 'Koop een gele kentekenplaat, doe een helm op en gedraag je als brommer.'

Maar wat kan de gemeente nog verder aanpakken? 'Er is altijd wel een bord dat je beter op kan hangen', zegt hij. De deskundige benadrukt dat er geen gemeente is die zoveel ambtenaren inzet voor verkeersveiligheid als Amsterdam, maar uiteindelijk heb je altijd de menselijke factor die meespeelt in het verkeer. 'Het is goed om te beseffen dat niet alles maakbaar is.' 

Bovendien is het puzzelen tot op de vierkante centimeter. Veel maatregelen komen ook weer met een eigen nadeel. Zo zijn bredere fietspaden fijn voor fietsers, maar lastiger over te steken voor blinden. Vrijliggende fietspaden zijn veiliger, maar bij een kruispunt zijn de fietsers minder goed zichtbaar dan wanneer ze op dezelfde rijbaan staan.

Lees ook: 'Leidseplein gevaarlijkste verkeerslocatie van Nederland'

'Het is wel ontzettend keuzes maken. Waar ga je nu principieel voor kiezen?', zegt Van der Woerd. 'De stad knelt. Op andere plekken zie ik de gemeente Amsterdam maatregelen nemen die niet in het standaardpakket zitten.' Van der Woerd wijst op de Sarphatistraat, die vorig jaar omgebouwd is tot een fietsstraat waar auto's 'te gast zijn'. Geen standaardoplossing, maar misschien is het juist tijd om lastige plekken compleet anders in te richten. 'Ik kan me voorstellen dat we op sommige plekken buiten de kaders moeten denken, anders komen we er niet.'

Toeval, drukte en onoplettendheid
Grondige veranderingen staan nog niet op het programma, maar de Werkgroep Blackspots Amsterdam heeft het wegvak Stadhouderskade/Ruysdaelkade tot Stadhouderskade/Van Woustraat wel in onderzoek. Ook de toegenomen drukte bij de Heineken Brouwerij wordt meegenomen.

De huidige voorzitter van de Werkgroep Blackspots Amsterdam, Geert van Ham, laat na lezing van dit artikel weten dat in zijn ogen de kruispunten in de stad veiliger zijn geworden de afgelopen jaren. 'Wij hebben alle kruispunten in de stad goed in gaten. Als ergens vaker ongelukken gebeuren, dan weten we dat en onderzoeken we de situatie.' Toch is het totale aantal ernstige ongelukken de afgelopen jaren weer gestegen. Ook waren er in de eerste helft van 2017 opvallend veel dodelijke ongelukken. 'De aantallen dodelijke ongelukken zijn gelukkig veel lager dan pakweg twintig jaar geleden. Maar toch is sinds begin dit jaar weer een stijging ingezet. Dat kan deels toeval zijn, maar feit is dat het drukker is geworden en misschien letten mensen niet altijd goed op.'

abc5media_image_3

Drie gewonden bij frontale botsing tussen scooter- en motorrijder, juni 2013

Zoals gebruikelijk is er na het dodelijke ongeval van vorige maand opnieuw een 'quick scan' uitgevoerd op het kruispunt bij de brouwerij. Daaruit zijn twee nieuwe maatregelen voor de korte termijn tevoorschijn gekomen. De verkeerslichten voor fietsers vanuit het centrum worden voor de zichtbaarheid een slag gedraaid en voor diezelfde fietsers wordt de 'opstelruimte' bij het kruispunt vergroot.

En wellicht komen daar nog de 'Gevaarlijk Kruispunt'-borden bij die Nicole Gerritsma van Café Berkhout opperde. 'We staan open voor suggesties om de verkeersveiligheid te verbeteren op deze plek. We gaan het bespreken in de werkgroep', aldus Van Ham.