Larissa is nog maar net geboren. Een paar weken geleden kwam ze ter wereld in Amsterdam. Ze is dus een Amsterdammer, maar ze is géén Nederlander. Sterker nog; ze heeft helemaal geen nationaliteit. Larissa's ouders zijn namelijk 'staatloos' en hun pasgeboren dochter daardoor ook. Een groot probleem, meent de Amsterdamse Kinderombudsvrouw.
In Amsterdam staan 292 mensen geregistreerd als staatloos. Daar zijn 112 kinderen bij, waarvan Larissa er dus één is. Staatlozen zijn vaak minderheidsgroepen die geen erkend land (meer) hebben, zoals Molukkers, Roma, mensen uit de voormalig Sovjet-Unie of Palestijnse vluchtelingen uit Syrië, die nu weer in Nederland vluchteling zijn.
'Staatloos' geboren worden kan uiteindelijk grote gevolgen hebben voor een kind. 'Staatloze kinderen hebben geen eigen rechten' zegt de Amsterdamse kinderombudsvrouw Anne Martien van der Does. Ze krijgen geen nationaliteit in hun paspoort bij hun geboorte, die moet je namelijk 'geërfd' hebben van je ouders. Als ze nog steeds staatloos zijn wanneer ze volwassen worden, komen ze moeilijk aan een ID-kaart, kunnen ze niet werken als ZZP'er, zeer beperkt reizen en niet trouwen.
Nieuwe generatie staatloze kinderen
Staatloosheid is actueler dan ooit. Het aantal staatloze personen in Nederland is vorig jaar verdubbeld, meldde Trouw onlangs nog. Met de snel veranderende regimes in het Midden-Oosten en Noord-Afrika en de massale instroom van vluchtelingen hebben wij ook hier in Nederland vaker met staatlozen te maken.
Bovendien wordt hier voor het eerst een nieuwe generatie kinderen van vluchtelingen geboren. Sommige Amsterdamse kinderen zijn daarmee dus bij hun geboorte al staatloos. De Nederlandse wetgeving lijkt hier niet op berekend. Er is geen procedure om staatloosheid goed vast te stellen. En de kinderen vallen vaak buiten de boot voor allerlei bestaande toeslagen, regelingen en uitkeringen. Soms groeien ze daardoor op in armoede. De Amsterdamse Kinderombudsvrouw wil hier een einde aan maken.
Geen kinderrechten
Zij, de landelijke kinderombudsman en twee kinderombudsmannen uit de grote steden willen deze kinderen 'ontkoppelen' van hun ouders. Voor staatloze kinderen is er namelijk slechts één uitweg: de ouders. Na drie jaar legaal verblijf kunnen de ouders via een 'versoepelde regeling' Nederlander worden, en daarmee de kinderen ook. Worden de ouders bij de aanvraag echter afgekeurd, dan blijven ook de kinderen staatloos. Hun toekomst hangt dus volledig van die van hun ouders af.
Dat heeft nog een keerzijde. Veel staatloze kinderen groeien op in armoede. Als één van de ouders illegaal in Nederland woont, heeft het gehele gezin geen recht op bijstand en toeslagen. Van der Does: 'Die kinderen hebben dus geen eigen rechten op sociale voorzieningen. Nederland maakt daarmee een uitzondering op het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind.' Het lot van het kind is het lot van de ouder.
'Kinderscheiding'
Daarom is er sinds kort een uitweg. In mei deed het Europees Hof een uitspraak waardoor erkend Nederlandse kinderen recht houden op bijstand, ook als een van hun ouders illegaal is. De drie kinderombudsmannen willen dit nu zwart op wit in een wetswijziging, waarbij kinderen 'ontkoppeld' worden van hun ouders, als een soort scheiding. Ze riepen vorige week op tot deze wetswijziging in het Parool.
'Deze uitspraak is een heel goede zaak. Voor kinderen die zelf Nederlander zijn althans," reageert Van der Does. "Staatloze kinderen gaat dit niet onmiddellijk helpen.' Er zijn dus nog steeds staatloze kinderen die moeten leven van een kinderuitkering, omdat de ouders geen recht hebben op een minimumloon. Op de vraag wat Amsterdam als stad doet voor staatloze kinderen, blijft het even stil. 'Geen idee.'
Larissa heeft geluk. Haar ouders hebben binnenkort hun ceremonie en ontvangen dan het Nederlanderschap. Voor €21 krijgt Larissa het erbij. Maar voor veel andere kinderen wachten een toekomst vol onzekerheid.
Over het onderwerp staatloosheid is momenteel de fototentoonstelling 'Document Nederland: Staatloos' te zien in het Rijksmuseum tot en met 7 januari 2018.