Het was groot nieuws deze week: als eerste bestaande wijk gaan 2600 woningen in de Van der Pekbuurt van het aardgas af. Tegelijkertijd ging in Betondorp in Oost de schop in de grond. In plaats van een duurzaam energiesysteem worden daar alle gasleidingen vervangen. En dat terwijl heel Amsterdam over 21 jaar gasloos moet zijn. Hoe zit dat?
Het huidige college van burgemeester en wethouders heeft de ambitie om honderdduizenden Amsterdamse woningen voor 2040 van het aardgas te halen. Tien jaar eerder dan alle andere woningen in Nederland. Als onderdeel van een nationale proef werd deze week besloten dat de Van der Pekbuurt in Noord versneld over gaat op een zogenaamd warmtenet.
Lees ook: Wethouder over aardgasloze Van der Pekbuurt: 'Het wordt wennen voor bewoners'
Binnen negen jaar worden veel huurhuizen daar verwarmd met warm water afkomstig uit de ovens van het Afval Energie Bedrijf in Westpoort en dus niet meer met de vertrouwde cv-ketel of gaskachel.
Bewoners willen warmte van datacenter
Dat warmtenet komt er mogelijk ook in de wijk Middenmeer-Noord, het noordelijkste stukje van de Watergraafsmeer. Eigenlijk zouden in die wijk dit jaar de gasleidingen vervangen worden. Maar daar is dagelijks bestuurder van stadsdeel Oost, Rick Vermin (GroenLinks), voor gaan liggen.
In de wijk hebben bewoners, verenigd in een buurtcoöperatie, het stadsdeel laten weten over te willen stappen op stadswarmte afkomstig van datacenter Equinix op Science Park. '88 procent van de bewoners wil meedoen en ook het datacentrum is enthousiast', zegt Vermin. Het stadsdeel is nu aan het uitzoeken of de overstap ook echt mogelijk is, de kosten zijn namelijk hoog. 'Alleen het leidingwerk zou al rond de tien miljoen euro kosten en dan hebben we het nog niet over de aansluitingen in de huizen.'
Warmtenet, maar ook gasleidingen
Hoewel het grootschalige onderhoud in Middenmeer-Noord is uitgesteld, zullen ook bij de aanleg van een warmtenet, de gasleidingen in de wijk vervangen moeten worden. Voor bestaande woningen heeft netbeheerder Liander namelijk een aansluitplicht voor gas. Alleen bij nieuwbouw is die plicht per 1 juli van dit jaar vervallen.
Lees ook: Subsidiepot voor aardgasvrij maken woningen raakt snel op: corporaties vragen grote bedragen aan
In het voorjaar van 2019 zal de gemeente de knoop doorhakken over de aanleg van een warmtenet in Middenmeer-Noord. Waar dat zeker niet gaat gebeuren is een buurt die nauwelijks een kilometer verderop ligt: Betondorp. In die wijk is deze week begonnen met grootschalig onderhoud aan riolering, elektra, water en dus ook gas.
'Betondorp mist de boot'
In Betondorp zijn de gasleidingen al 30 tot 40 jaar oud en dus nodig aan vervanging toe. Uitstel van de werkzaamheden - zoals in Middenmeer-Noord - is niet aan de orde. 'In Middenmeer hopen we te gaan leren wat mensen nodig hebben bij het overstappen, het is echt een proefgebied. Het vergt reuzenstappen', zegt Vermin. 'Je kunt niet in de hele stad het onderhoud aan de riolering, maar ook aan de stoepen en straten uitstellen. Sommige wijken, zoals Betondorp, missen daardoor nog de boot.'
Lees ook: Vijf doodnormale flatjes in Geuzenveld omgetoverd tot energieneutrale woningen
Betondorp is zeker niet de enige wijk in de stad waar de gasleidingen de komende jaren nog vernieuwd worden. Dat gebeurt op dit moment ook in de Vogelbuurt in Noord. Netbeheerder Liander is verantwoordelijk voor de Amsterdamse gasleidingen. In 2018 investeert het bedrijf 65 miljoen euro in het uitbreiden en onderhouden van de elektriciteits- en gasnetten in de stad.
'Gasnet moet 100% betrouwbaar zijn'
Een woordvoerder van Liander zegt dat het bedrijf druk bezig is met de gemeentelijke plannen voor meer warmtenetten en andere vormen van duurzame energie. 'Tegelijk zullen we in Nederland echt nog een tijdje aan het aardgas zitten en waar dat stroomt, moet het net honderd procent betrouwbaar zijn.'
Die betrouwbaarheid, de aansluitplicht, maar ook de hoge kosten van de aanleg van een warmtenet en het feit dat de omschakeling naar duurzame energie in bestaande wijken nog in de kinderschoenen staat, maken dat de stad voorlopig nog niet zonder nieuwe gasleidingen kan.
'Aardgasloos geen topic'
Maar daar is volgens Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de TU Delft, nog een andere reden voor. 'De plannen voor het vernieuwen van ondergronds leidingwerk in een wijk worden vaak al jaren eerder gemaakt. Bedrijven, maar ook de gemeente, zijn soms te inflexibel om die plannen nog aan te passen'. Rick Vermin van stadsdeel Oost bevestigt dat. 'De plannen voor het onderhoud in Betondorp zijn jaren geleden gemaakt, toen was aardgasloos nog niet echt een topic.'
Lees ook: 'Zoncoalitie' hoopt op miljoen zonnepanelen in Amsterdam
Van den Dobbelsteen is een van de bedenkers van een groot energietransitieplan voor de stad. Dat plan werd begin dit jaar gepresenteerd. Hij pleit ervoor om binnen de ring veel warmtenetten aan te leggen. Volledig elektrische opties, zoals systemen gebaseerd een warmtepomp, zijn in de oudere en dus slecht geïsoleerde huizen van de stad geen optie, die leveren simpelweg te weinig vermogen voor de winter.
Waterstof in de binnenstad
Het oude centrum van de stad is een ander verhaal, daar zouden de gasbuizen weleens helemaal niet kunnen verdwijnen. De oude grachtenpanden mogen vaak niet geïsoleerd worden vanwege de historische waarde. 'Daar zou in de toekomst wel met groen gas gewerkt kunnen worden. Dan kan er biogas, synthetisch methaan of waterstof door de gasleidingen gepompt worden', zegt Van den Dobbelsteen. Maar in de rest van de stad kunnen die warmtenetten dus wel een oplossing bieden.
Lees ook: Bewoners verzetten zich tegen bouwoverlast: maar 16 in plaats van 157 huizen energiezuinig gemaakt
Nu komt het warme water in bestaande warmtenetten van de Nuon-centrale bij IJburg en van het Afval Energie Bedrijf in Westpoort. Er zijn ook andere opties. Zo staan er in de stad een stuk of dertig datacenters, met name in Zuidoost. Die enorme 'computerruimtes' produceren nu veel warmte waar niets mee gedaan wordt. En dat is doodzonde vindt Van den Dobbelsteen. 'Het lozen van afvalwarmte zou eigenlijk belastingplichtig moeten worden. Omdat het verspilling van energie is, en omdat afvalwarmte in de zomer de stad opwarmt.'
Warmtenet kost miljoenen per wijk
Een dergelijke maatregel zou moeten komen van het kabinet. Maar er is nog veel meer hulp nodig van het Rijk wil Amsterdam echt gasloos kunnen worden. Het aanleggen van een warmtenet gaat volgens Liander in de 'miljoenen per wijk lopen'. Van den Dobbelsteen schat de kosten op zo'n duizend euro per strekkende meter. De overheid moet daarom met subsidies komen, zo vindt de gemeente. Die subsidie kwam er deze week voor het gasloos maken van de Van der Pekbuurt.
Lees ook: Woede over renovatie Wegener Sleeswijkbuurt: 'Er komen nu muizen uit de muur'
Wil de gemeente haar ambitie kunnen waarmaken om over 21 jaar helemaal van het gas te zijn, dan is er veel meer geld nodig. 'Amsterdam heeft inderdaad een trendbreuk in de huidige uitstoot van CO2 (door mensen en bedrijven) nodig om in 2040 klaar te zijn', zegt een woordvoerder van wethouder Marieke van Doorninck (Duurzaamheid). Eerder deze week vertelde de wethouder te hopen op een nieuw klimaatakkoord van het kabinet. Maar of dat er ook komt is nog maar helemaal de vraag.
'Slachtoffer van gasnet'
In de tussentijd doet de gemeente in vijftien andere wijken in de stad onderzoek naar het aardgasloos maken van bestaande woningen. Maar tot die tijd zal er vooral geleerd moeten worden van 'proefwijken' als de Van der Pekbuurt en mogelijk Middenmeer-Noord. Van den Dobbelsteen zegt het met een ongemakkelijke lach: 'Het lijkt erop dat Betondorp, maar ook andere wijken in Amsterdam nog net slachtoffer worden van een nieuw gasnet.'
Lees ook: Bewoners van iconische 'Schip' na drie jaar renovatie weer naar huis