Bewoners willen dat IJplein 'beschermd stadsgezicht' wordt

Een groot deel van Noord is ook al beschermd stadsgezicht. De Van der Pekbuurt, Bloemenbuurt, Vogelbuurt en de Tuindorpen. Maar volgens Riemersma en Taminiau mist het IJplein in dat rijtje. 'Niet alleen speciaal voor ons, voor heel Amsterdam. Als je eenmaal weet hoe bijzonder het project is, hoe meer je het gaat waarderen', zegt Taminiau, eigenaar van een huis in een van de pastelkleurige urban villa's. 

Aanleiding voor de aanvraag zijn de plannen voor de ontwikkeling van het gebied. De gemeente heeft het westelijke deel van de wijk opgenomen in plannen voor het Sixhavengebied. Hoeveel er nog geen concrete plannen zijn geformuleerd, zien de bewoners wel reële bedreigingen. 

Pastelkleuren en groen
Hoewel veel Amsterdammers het zullen kennen als de betonnen huizenblokken aan het IJ, is het voor deze bewoners veel meer dan dat. Wat het dan zo bijzonder maakt: 'Het is ten eerste het eerst uitgevoerde project van Rem Koolhaas. Bovendien is het bijzonder omdat het het laatste project is geweest dat voor honderd procent sociaal was en daarvoor gemaakt was', zegt Riemersma.

En de kleuren van de pasteltinten van deze gebouwen zijn afgestemd op de groenaanleg. Het wit van de berken komt prachtig overeen met het blauw van dit gebouw. Hij heeft echt alles op elkaar afgestemd.'

'Moment in de architectuur'
De twee bewoners staan niet alleen; hoofddocent Architectuur Dirk van den Heuvel van de TU Delft valt hen bij. Het IJplein was tijdens zijn studie in de jaren 80 zelfs de bestemming van een excursie. 'Het IJplein markeerde een nieuw moment in de Nederlandse architectuur.'

'Het waren allerlei verschillende woningtypen, voor kleine huishoudens', legt Van den Heuvel uit. 'Maar ook deze stadsvilla's waren iets nieuws. Zo kon je toch stedelijk wonen, in het groen, midden in de stad. En dan was het ook nog bedacht vanuit de oude Tuindorpen. Met een leuk pleintje, leuke rijtjeshuizen, veel groen. Iets wat ik nu mis in de stedenbouw.' 

Pakken-wat-je-pakken-kan-stedenbouw
Een van de ontwikkelingsplannen omvat het slopen van een van de flats, wat een breuk in het stedenbouwkundig ontwerp zou betekenen. 'Er wordt nu aan alle kanten geknabbeld. Er wordt ook al bij het Hamerkwartier gemorreld', zegt Van den Heuvel. 'Als je eenmaal begint te morrelen, dan is het einde zoek. Het is een soort pakken-wat-je-pakken-kan-stedenbouw geworden.' Een ander ontwikkelidee is een groot 'ankergebouw' voor de kade in het IJ, wat volgens de bewoners ook in strijd is met de opzet van de wijk: 'Het IJplein is ontworpen voor het water en voor het uitzicht.' 

Het is niet zo dat er van de Noorderlingen helemaal geen verandering mag komen. 'Ik snap waarom de stad vernieuwing in wil zetten. Maar ik denk dat het beter wordt als je vanuit het bestaande start', zegt Van den Heuvel. 'Noord voelt zich al gekoloniseerd door de andere kant en ik denk dat er meer ruimte mag zijn om vanuit Noord zelf de vernieuwing aan te pakken.' 

Reactie Rem Koolhaas
Rem Koolhaas laat weten 'aangenaam verrast' te zijn door de aanvraag. 'Dit was een van onze eerste projecten, waar we van harte en met liefde aan hebben gewerkt. We wilden een sociaal en socialistisch project waardoor niet-welgestelde mensen de gelegenheid kregen om op een schitterende plek in de stad te wonen en blijven wonen. Amsterdam is sindsdien veel duurder geworden en het is moeilijker om je er te vestigen. Daarom vind ik dit project nog belangrijker dan het toen al was.'

Hij zegt wel dat steden moeten 'doorontwikkelen'. 'Ik ben niet tegen verandering. Het is geen goed idee als een te groot gedeelte van de stad wordt vastgelegd, omdat andere delen van de stad dan worden gedwongen om te veranderen. Ik zou voor zijn om het als een soort ensemble voort te laten bestaan. Niettemin kan er veel worden gedaan aan de publieke ruimte. Maar ik vind dat de essentie is dat het zo blijft als een symbool, het gebaar wat er toen is gemaakt en de waarde daarvan.'

Gemeente: 'Baanbrekend ontwerp'
Het stadsdeel heeft in november vorig jaar zelf een cultuurhistorische verkenning laten uitvoeren naar het plein: 'Het IJplein, dat tussen 1980 en 1987 gerealiseerd werd naar ontwerp van Rem Koolhaas en zijn bureau OMA, is onmiskenbaar een baanbrekend ontwerp voor een woonwijk.' Uit die verkenning rolde dan ook het advies om bij de ontwikkeling van een toekomstvisie voor het gebied, uit te gaan van de oorspronkelijke uitgangspunten en opzet. In andere woorden: gooi de opzet van de wijk niet om. In zekere zin is dat dus een advies tegen sloop.

Een woordvoerder van het stadsdeel laat dan ook aan AT5 weten dat ze de aanvraag serieus nemen. Uiteindelijk besluit de gemeenteraad of het stukje stad de status 'beschermd stadsgezicht' mag dragen.