Het was het nieuws van de week: het gewelddadige weekend met vier schietpartijen in de stad, een geweldsincident op IJburg en nóg een melding van een schietincident. Maar wat afgelopen week ook duidelijk werd, is dat de stad er helemaal klaar mee is. Het is tijd voor actie, maar wat kunnen we doen? AT5 bespreekt vier maatregelen.
'Dit moet stoppen, het is genoeg geweest', sprak een bewoonster van Zuidoost. Ze liep twee weken geleden mee met een mars tegen geweld. De moeder van de vorige maand doodgeschoten Inchomar Balentien sluit zich daarbij aan: 'Ik sta hier, met boosheid. Om te laten weten dat dit niet zo gaat worden. We gaan opstaan!' Veel effect had het niet; een week later klonken er opnieuw schoten in het stadsdeel, waarbij een dode viel.
Gisteravond was er opnieuw een mars in Zuidoost. Maar de buurt staat niet alleen. De voltallige gemeenteraad wil er direct na het reces over debatteren en de burgemeester heeft het vuurwapengeweld, samen met politie en justitie, het stempel 'hoge prioriteit' gegeven. Nog voor het debat zullen er maatregelen komen. Maar wat moeten we doen tegen vuurwapengeweld? AT5 bespreekt vier maatregelen met criminoloog Jasper van der Kemp (Vrije Universiteit) en ChristenUnie-fractievoorzitter Don Ceder. Wat kunnen we, maar ook: wat werkt?
De beschikbaarheid van wapens is op dit moment heel groot. Toen aan het begin van de eeuw de oorlog in de Balkan eindigde, zijn er veel wapens in omloop geraakt. Ook zijn er nog gebieden in Oost-Europa waar wapens semi-legaal worden afgedankt en doorverkocht. Dan verdwijnen ze in bepaalde circuits en gaan ze ook naar de illegale markt. Omdat het aanbod van wapens nu zo groot is, is de prijs daardoor ook laag. 'Het is gewoon een economisch mechanisme', zegt Van der Kemp.
1. Meer cameratoezicht
'Dat is één van de maatregelen waar ik voor strijd', zegt Ceder. 'Er is een aantal plekken waar de afgelopen maanden meerdere incidenten zijn geweest. Zet daar camera's neer, vooral voor de bewoners. Die moeten daar veilig over straat kunnen.'
Ceder noemt station Kraaiennest, de plek waar Balentien om het leven kwam, en waar vaker incidenten zijn. Wat Ceder betreft, werken camera's vooral goed vanwege de preventieve werking die er vanuit gaat. 'Met cameratoezicht is de kans kleiner dat er een incident plaatsvindt, maar het is achteraf ook beter te achterhalen wat er is gebeurd.'
Lees ook: Gemeente: Geen cameratoezicht bij studentenwoningen in Bijlmer
Klinkt goed, maar Van der Kemp is van die preventieve werking nog niet zo overtuigd. 'Eigenlijk werken camera's alleen echt goed, als je actief toezicht houdt en dus letterlijk iemand hebt zitten meekijken. Die kunnen dan verdacht gedrag signaleren. Dat gebeurt ook wel, maar daarin heb je te maken met een capaciteitsprobleem', zegt hij. Waar haal je immers al die mensen vandaan, die live mee kunnen kijken met alle camera's?
Bovendien werkt het volgens Van der Kemp maar heel lokaal preventief bij misdaden die plaatsvinden met voorbedachten rade. 'Als je een camera hangt waar je meer geweld verwacht, kunnen ze gewoon een andere plek kiezen. Cameratoezicht zou zo alleen kunnen werken bij impulsief geweld en verder is het vooral achteraf handig.'
Cameratoezicht hangt natuurlijk al op meerdere plekken in de stad. Zo hangen de camera's in Zuidoost o.a. bij Arenapoort, Ganzenhoef, de Bijlmerdreef en Holendrecht. Op deze kaart van de gemeente kun je precies zien welke gebieden in de stad onder toezicht staan.
2. Meer handhaving / meer (wijk)agenten
Het is één van de meest gehoorde kreten: meer blauw op straat. Ook CU-fractievoorzitter Don Ceder pleit ervoor: 'We willen meer agenten, maar we hebben een landelijk capaciteitsprobleem. Maar als gemeente kunnen we wel wat doen als het gaat om handhavers. Alleen al de aanwezigheid van BOA's (buitengewoon opsporingsambtenaren) en wijkregisseurs kan helpen. Dan weten mensen dat er opgelet wordt. Dat geeft ook een veilig gevoel', zegt Ceder. Hij pleit zelfs voor vrijwilligers die in buurten een rol kunnen gaan vervullen op het gebied van handhaving.
Hoezeer de fysieke aanwezigheid van handhavers ook een gevoel van veiligheid teweeg kan brengen, volgens Van der Kemp heeft 'meer blauw op straat' in de realiteit alleen heel weinig effect. 'Tegen criminaliteit werkt het slecht. Je moet wel heel veel handhavers op straat hebben, om een echt effect te hebben. Het punt is namelijk dat die handhavers precies op het juiste moment op de juiste plek moeten zijn, om echt iets te kunnen doen.'
Lees ook: Halsema over aantallen agenten in de stad: 'Het water begint aan de lippen te staan'
'Als er meer capaciteit zou komen, kun je die beter gericht inzetten', zegt Van der Kemp. 'Spreek potentiële daders aan, zorg ervoor dat zij zich in de gaten gehouden voelen.' Van der Kemp ziet om die reden wel heil in de wijkagent, omdat die goed in kaart kan brengen wat er precies speelt in een wijk. 'Waar is er ruzie? Waar verwachten we geweld van bendes? Maar dan nog is het aantal incidenten verminderen met meer handhavers op straat, heel moeilijk.'
3. Preventief fouilleren
'Dat kan werken', zegt de criminoloog. 'Je hebt kans dat je wapens vindt. Maar het werkt ook op een andere manier: op plekken waar je fouilleert en controleert, is de kans kleiner dat mensen met wapens gaan lopen.' Wat je met deze maatregel dus vooral bereikt, is volgens Van der Kemp het verstoren van het vervoer van vuurwapens. 'Je maakt het moeilijker voor mensen om de beslissing te nemen een wapen op straat te dragen. Want er is de mógelijkheid om gefouilleerd te worden.'
Lees ook: Gemeente wil minder controleren op wapenbezit
'Maar er zitten ook risico's aan', belicht Van der Kemp de andere kant. 'Je gaat hiermee namelijk ook een hele hoop mensen lastigvallen die helemaal niks doen. En er is een risico op etnisch profileren', zegt hij. Precies dat is de reden dat Don Ceder niet voor deze maatregel zou pleiten: 'Dan moet je gaan uitleggen wie je gaat fouilleren en waarom. Dat wordt ingewikkeld. Als je mij vraagt naar korte termijn maatregelen, zit deze er niet tussen.'
Als je over gaat tot deze maatregel, is het dus zaak dat je het goed doet en het breed inzet, zodat je de maatregel goed uit kunt leggen. 'Ook moet de buurt erachter staan', vult Van der Kemp nog aan. Hij ziet wat dat betreft een kans in de marsen die nu georganiseerd worden. 'Blijkbaar wil de buurt er nu iets aan doen. Die moet je mee hebben, dan kan het.'
Agenten mogen mensen alleen fouilleren in de zogenoemde Veiligheidsrisicogebieden. Daar waren er een aantal van in Amsterdam, maar sinds 2016 mag er in de stad niet meer preventief gefouilleerd worden. Oud-burgemeester Eberhard Van der Laan wilde daar in 2014 al vanaf.
4. De zwijgcultuur doorbreken
Over deze maatregel zijn de mannen het eens: dit werkt. Maar een maatregel voor de korte termijn is het niet. 'Structurele oplossingen zitten sowieso alleen in lange termijn maatregelen', zegt Van der Kemp. Maar toch is het iets waar de stad nu op in zou kunnen zetten, vinden beide mannen.
'Ik vind ook dat de omgeving aan zet is', zegt Ceder. 'Natuurlijk is de politiek aan zet, maar ook de sociale omgeving is aan de beurt. Jongeren zijn vaak vatbaar voor de verlokkingen van criminaliteit en daar hebben we een rol in als ouders, als vrienden en als leraren. Bespreek het, want als je er snel bij bent is de kans groot dat je kan voorkomen dat jongeren afglijden.'
Lees ook: Saïd Bensellam en Lody van de Kamp schrijven handboek voor jongerenwerkers
En die omgeving lijkt het daar langzaam maar zeker mee eens te zijn. 'Dat is zo interessant aan die marsen die georganiseerd worden', vult Van der Kemp aan. Als heel veel mensen zeggen "dit willen we niet meer", dan is de kans groter dat mensen informatie willen delen. Dan komt er meer los en kun je die cultuur doorbreken. En dan zullen criminelen nog minder snel met een wapen over straat gaan, want dan is de kans dat iemand er iets van gaat zeggen, groter.'
Don Ceder vindt dan ook dat we als stad meer moeten investeren in buurtcentra en buurtwerk. 'De afgelopen jaren is dat een beetje weggevallen. We moeten investeren in plekken waar jongeren elkaar kunnen ontmoeten en we moeten begeleiding bieden. Een plek waar je ook moeilijkere vraagstukken kunt bespreken, gewoon bij jou in de wijk.'
'Geen enkele maatregel gaat het probleem wegnemen'
Voor 5 september, wanneer de gemeenteraad erover praat, zal het stadsbestuur met maatregelen komen. Dat zullen vooral maatregelen voor de korte termijn zijn, om een snel effect te hebben. 'Maar geen enkele maatregel gaat het probleem helemaal wegnemen', waarschuwt Van der Kemp. 'Dat werkt pas als je echt voldoende capaciteit inzet, en die hebben we niet.'
'Een combinatie van maatregelen is enigszins kansrijk, maar je moet ook de lange termijn in de gaten houden: wat is nou de oorzaak van wat er aan de hand is? Waar komen deze incidenten vandaan? Zijn het incidenten uit persoonlijke motieven en wraak, of is het georganiseerd? Dan heb je het over hele andere kwesties.'