Groene ambities of zo min mogelijk financieel risico: hoe een afvalcrisis leidt tot vertrek van een wethouder

Om de actuele politieke situatie te begrijpen, moeten we eerst terug naar het begin van dit dossier. Het AEB is sinds 1 januari 2014 een verzelfstandigd onderdeel van de gemeente Amsterdam. De gemeente is sindsdien nog wel honderd procent aandeelhouder en heeft dus nog veel te zeggen over het reilen en zeilen bij de afvalverwerker. De politieke ambities van het college worden vaak vertaald naar de bedrijfsvoering van het bedrijf: de afvalverwerking moet zo groen mogelijk.

Lees ook: Afval Energie Bedrijf (AEB) legt afvalverbranding grotendeels stil

Maar de eerste problemen bij het AEB komen kort na de verzelfstandiging al naar buiten. In 2015 werd duidelijk dat de waarde van het bedrijf was gehalveerd en dat het aan de gemeente uitgekeerde dividend veel lager zou uitvallen dan was geraamd. Kort daarop publiceerde de Amsterdamse Rekenkamer een vernietigend rapport. De winstprognoses hadden 'behoedzamer' moeten zijn, zo schrijven de onderzoekers.

Veiligheid
Ondanks verschillende aanbevelingen van de Rekenkamer, houden de problemen bij het AEB aan. Het werken in het Afval Energie Bedrijf blijkt zelfs zeer onveilig te zijn. In 2017 breekt er maar liefst vijf keer brand uit. Begin 2018 wordt de centrale onder verscherpt toezicht gesteld.

Politiek verslaggever Ronald Olsthoorn over het opstappen van Udo Kock:

'Zorgelijk'
Op 8 december vorig jaar schrijft wethouder Kock een brief naar de gemeenteraad over het afvalbedrijf. De financiële situatie van bij het AEB is volgens hem zorgelijk. Zo wordt er in 2018 voor het eerst sinds drie jaar geen dividend uitgekeerd aan de enige aandeelhouder van het bedrijf: de gemeente.  De in 2017 opgeleverde nascheidingsinstallatie - kosten: 35 miljoen euro - is de grootste tegenvaller: die draait namelijk niet zoals zou moeten.

Lees ook: Afval Energie Bedrijf (AEB) onder verscherpt toezicht wegens zorgen om veiligheid

Ook de zorgen over de veiligheid houden aan. In juli van dit jaar moeten vier van de zes verbrandingsovens die het AEB heeft worden stilgelegd door problemen met de veiligheid. Het stilleggen van het grootste deel van het bedrijf zorgt voor nog meer geldproblemen. Een faillissement is onafwendbaar als geen geld wordt verstrekt. De gemeente en banken maken tientallen miljoenen euro's vrij om te voorkomen dat het bedrijf omvalt.

Privatisering
De hele zomer wordt er koortsachtig in een crisisteam gewerkt aan een toekomstplan voor het AEB. Udo Kock is duidelijk over wat volgens hem de beste oplossing is: het bedrijf moet volledig worden geprivatiseerd en dus zal de gemeente al zijn aandelen moeten verkopen. Dit uitgewerkte plan wordt gisteren, na maandenlange voorbereiding, besproken in de wekelijkse vergadering van het college. De discussie is verhit.

Geen draagvlak plan Kock
Kock, van huis uit econoom, en de overige wethouders die akkoord moeten geven over zo'n collegebesluit worden het niet eens met elkaar. De wethouders van de andere partijen in het college - GroenLinks, SP en PvdA - willen dat de gemeente zeggenschap blijft houden over het AEB. En dus kan Kock niet anders dan concluderen dat er geen draagvlak is om het bedrijf volledig te privatiseren.

Opstappen
Wethouder Kock, bekend als meest liberale bestuurder in het linkse Amsterdamse college, besluit daarop om op te stappen. Hij kan een ander toekomstplan dan het zijne niet verdedigen als verantwoordelijk wethouder. De analyse: Kock verliest het met zijn wens om zo min mogelijk financieel risico te lopen van de politieke ambities van de andere wethouders. Het AEB moet in hun ogen bij blijven dragen aan de vergroening van de stad en dat is alleen mogelijk als de gemeente aandeelhouder blijft of het - gedeeltelijk - voor het zeggen blijft hebben.