In Amsterdam komen jaarlijks tien tot twintig mensen om in het verkeer. Ook raken er honderden mensen ernstig gewond bij een ongeluk. 

Zo vond er eind september een fataal ongeluk plaats op de Jan van Galenstraat, waardoor een 31-jarige fietster onder een vrachtwagen kwam en overleed. Buurtbewoners maken zich dan ook grote zorgen over de verkeerssituatie.

We vroegen ons daarom af hoe Amsterdammers de verkeersveiligheid in hun stad ervaren. Deze kwestie legden we voor aan de leden van het AT5-panel, waarbij uiteindelijk ruim 1800 Amsterdammers de enquête hebben ingevuld. 

Uit ons onderzoek blijkt dat 56 procent van de respondenten zich soms onveilig voelt in het verkeer, 17 procent voelt zich zelfs vaak onveilig. 'Het is daarbij wel afhankelijk van wat je onder onveilig voelen verstaat: is het bedreigend, of licht ongemak. Maar het blijft een hoog getal, zeker als de meeste mensen dagelijks aan het verkeer deelnemen', aldus verkeerspsycholoog Tertoolen. 

AT5-panellid Carlijn Notten vulde ook de enquête in. Haar nichtje kwam om het leven bij het ongeluk op de Jan van Galenstraat. Ze geeft de verkeersveiligheid in Amsterdam een 4, en vindt vooral de kruispunten in de stad gevaarlijk. ‘Als je nu bij dat kruispunt staat waar mijn nichtje is verongelukt, zie je het de hele dag door bijna fout gaan.’

Panellid Polo Graafland voel zich wél veilig, maar dat komt volgens hem vooral omdat hij de stad goed kent. 'Maar ik kan mij voorstellen dat als je toerist bent of als je hier nieuw bent, dat het dan lastiger is.'

We vroegen waardoor de panelleden zich onveilig voelen. Haast, drukte, onvoorspelbare toeristen en opvliegende weggebruikers zijn daarbij enkele factoren. Bovendien zouden 'andere verkeersdeelnemers' zich volgens hen nauwelijks aan de regels houden.

'Mensen gebruiken drugs in het verkeer of zijn bezig met hun telefoon', is één van de ervaringen. 'Ik heb het gevoel dat ik zes paar ogen nodig heb', vat een ander panellid de situatie samen. Iemand spreekt zelfs van een 'totale anarchie'. 

'Boosdoeners'

Brom- en snorscooters worden daarbij gezien als de grootste 'boosdoeners' in het verkeer, gevolgd door achtereenvolgens auto's, fietsers en taxi's. Belangrijk om daarbij te vermelden is dat de meeste ondervraagden zelf voornamelijk de fiets pakken. Dat kan van invloed zijn op deze volgorde.

Maar wat de cijfers in elk geval duidelijk laten zien, is dat respondenten zich met name onveilig voelen in het verkeer door het rijgedrag van andere weggebruikers. 'Dat is heel kenmerkend voor mensen', stelt Tertoolen. 'Als iets goed gaat, heb je dat zelf gedaan. Als er iets negatiefs gebeurt, dan schrijf je dat aan anderen toe. Dat heet externe attributie.'

Volgens de verkeerspsycholoog komt dat ook doordat we snel van rol wisselen. 'Een fietser ergert zich blauw aan automobilisten. Maar als diegene dan in de auto stapt, ergert hij of zij zich blauw aan fietsers. We denken daarbij sterk vanuit ons eigen perspectief en hebben wat dat betreft een slecht inlevingsvermogen.'

Overzicht missen

Maar ondanks het wantrouwen tegenover andere weggebruikers is een relatief kleine groep daadwerkelijk betrokken geweest bij een ongeluk. Waardoor wordt dat onveilige gevoel dan toch veroorzaakt?

'Dat heeft te maken met crowding: drukte ervaren en daarbij het overzicht missen. Gedrag van anderen is dan ook moeilijker te voorspellen', aldus Tertoolen. Door de stad 'zo goed mogelijk in te richten' zou je dat volgens hem kunnen vermijden. 'Maar het onveilige gevoel helemaal wegnemen, dat doe je niet.'

Bovendien is de groep die de afgelopen tien jaar betrokken is geweest bij een ongeluk, nou ook weer niet zo klein. Het gaat om 27 procent van de respondenten. 'Dat is vrij fors', stelt Tertoolen. 'Zeker als mensen daardoor in het ziekenhuis zijn beland.'

Gevaarlijke kruispunten 

Daarnaast is het op sommige plekken in de stad wel erg vaak raak. Het gaat daarbij om zogenoemde blackspots: kruispunten waar - in een periode van drie jaar - zes of meer ongevallen plaats hebben gevonden. Deze ongevallen hadden letsel of een dodelijk slachtoffer tot gevolg. 

In Amsterdam zijn er nu negen van deze blackspots te vinden, zo blijkt uit cijfers van de Werkgroep Blackspots Amsterdam (WBA). Het kruispunt van de Jan van Galenstraat met de Willem de Zwijgerlaan stond overigens niet op de meest recente lijst van gevaarlijkste kruispunten. 

De kruising tussen de Ferdinand Bolstraat en de Stadhouderskade staat al jaren op nummer 1. In tien jaar tijd zijn daar vier mensen om het leven gekomen door een verkeersongeluk.  Een derde van de respondenten zegt bepaalde wegen of kruispunten te mijden, omdat ze zich daar niet veilig voelt. 

Een ernstige zaak, al moet er ook naar de oorzaak gekeken worden, vindt Tertoolen. Leeftijd kan daar bijvoorbeeld een rol in spelen, omdat ouderen 'vaak drukke plekken mijden omdat ze minder overzicht krijgen en omdat hun hersenen op een gegeven moment trager gaan werken'. 

Toch lijkt daar in dit geval geen sprake van te zijn. De gemiddelde leeftijd van respondenten die bepaalde kruispunten mijden én van respondenten die dat niet doen, ligt beide rond de 50 jaar.

Sociale veiligheid

Onder de respondenten die bepaalde plekken in de stad mijden, zijn bovendien ook jonge Amsterdammers. Bijvoorbeeld met een leeftijd van 17 jaar. 'Zij kunnen die plekken ook mijden vanwege een gebrek aan sociale veiligheid, omdat ze in een louche buurt liggen. Maar het is zeker niet uitgesloten dat ook voor jongeren de verkeersveiligheid hier een rol speelt.'

Ook AT5-panellid Polo Graafland heeft wel een voorbeeld waar hij liever niet komt. 'Die rotonde op de Amstelveenseweg, als ik die kan mijden dan doe ik dat wel.’ Hij vindt vooral plekken waar zowel fietsers als autoverkeer groen licht krijgen gevaarlijk. ‘Het is beter als je eerst de fietsers laat gaan. Maar op sommige plekken gebeurt dat niet, en dan zie je ongelukken gebeuren.’ 

Welke maatregelen kun je dan treffen, om te zorgen dat ook deze groepen zich veiliger voelen in het verkeer? De ondervraagden zien onder meer heil in het strenger handhaven op overtredingen (70 procent van de respondenten) en het aanleggen van meer vrijliggende fietspaden (60 procent van de respondenten). 

Het verbeteren van fietspaden is ook voor Tertoolen één van de prioriteiten. Dat hoort er volgens hem nou eenmaal bij als je een autoluwe stad wil zijn. 'Er zijn meer fietsers bijgekomen, dat willen we ook, maar de ruimte voor fietsers is niet meegegroeid.'

Fietsstraten

Wat hij daarbij niet had verwacht, is dat respondenten fietsstraten daarbij als een goede optie beschouwen. Bijna 80 procent van de ondervraagde fietsers voelt zich daar veilig, tegenover 63 procent van de automobilisten.

'Ik ben zelf niet zo'n fan van fietsstraten. Omdat ze vaak een vals gevoel van veiligheid geven. Zeker in de spits worden fietsers echt voor de leeuwen gegooid', stelt de verkeerspsycholoog. 'Maar kennelijk werken ze in Amsterdam redelijk goed.'

De autoluwe stad heeft wat dat betreft misschien wel zoden aan de dijk gezet, denkt hij. 'Doordat er minder auto's rijden op de fietsstraat, krijgt de fietser daadwerkelijk meer ruimte.' Daarmee lijken er al goede stappen te zijn gemaakt. 'Al het kan natuurlijk altijd beter', aldus Tertoolen.