Het rapport heeft de titel 'een verkeerde afslag' gekregen en is geschreven door onder andere voorzitter Arjen Boin. Hij is in het dagelijks leven hoogleraar Publieke Instituties en Governance aan de Universiteit van Leiden.

De deskundigen hebben na een verzoek van de Amsterdamse veiligheidsregio onderzoek gedaan naar wat er zich precies op 1 juni afspeelde op bestuurlijk niveau. 

Op de bewuste pinkstermaandag kwamen vele duizenden mensen bijeen op de Dam om zich uit te spreken tegen racisme en anti-zwart politiegeweld in Amerika en Europa. Het was ook de eerste dag dat de horeca na maanden van verplichte sluiting weer hun deuren mochten openen. De massale toestroom van demonstranten die de coronaregels negeerden zorgde voor geschokte reacties. Het leverde burgemeester Halsema in de gemeenteraad een motie van wantrouwen op van enkele oppositiepartijen. 

Informatiepositie politie

De onderzoekers concluderen dat er door alle betrokkenen blind werd gevaren op de informatiepositie van de politie. Op basis van inschattingen en standaardberekeningen hielden zij rekening met een opkomst van slechts enkele honderden demonstranten. Signalen dat dit wel eens verkeerd kon zijn, werden terzijde geschoven. De inschattingen kloppen normaal gesproken altijd, zo stelde de politie. 

Op die werkwijze hebben de onderzoekers kritiek. 'Het is merkwaardig dat het zo lang duurt voordat een professionele organisatie als de Amsterdamse politie zich realiseert dat de initiële inschatting, waarop de hele voorbereiding is gebaseerd, niet correct is. Het is dan zaak actief op zoek te gaan naar signalen die duiden op een afwijking van het verwachte scenario.' 

De dominante informatiepositie van de politie zou dan ook heroverwogen moeten worden, zo denken de onderzoekers. 'Het is goed te beseffen dat de route naar allerlei beleidsfiasco’s wordt gekenmerkt door dergelijke informatiemonopolies. Het is niet duidelijk waarom de politie de enige organisatie zou moeten zijn die het informatiebeeld aanlevert waaruit de inschatting wordt gedestilleerd of een gebeurtenis risicodragend is of niet.'

Driehoek

De driehoek heeft voor, tijdens en na de demonstratie niet als een overlegorgaan gefunctioneerd, zo luidt de conclusie. Overleg vond vooral via telefoontjes en WhatsAppverkeer plaats. Omdat de driehoek niet bij elkaar werd geroepen, kwam de voorbereiding vooral op het bordje van de politie te liggen.

De onderzoekers halen hard uit naar de 'passieve rol' van het Openbaar Ministerie. Zij stellen dat dit directe gevolgen had voor de besluitvorming. 'De voorzitter van de veiligheidsregio noch de eenheidschef had de bevoegdheid om te bepalen dat niet gehandhaafd zou worden op de 1,5 meter. Strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde is immers de eerste verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie. Het OM heeft dit laten gebeuren.'

Uit eerder openbaar gemaakte stukken na een Wob-verzoek bleek al dat de hoofdofficier van justitie wel berichten las in de Whatsapp-groep van de driehoek, maar hiermee niet actief instemde of verzet aantekende. Over de besluitvorming is tussen de burgemeester, politie en justitie lang discussie geweest. Halsema ging er namelijk vanuit dat het niet handhaven van de 1,5 meter-regel een driehoeksbesluit was: justitie verzette zich hier in eerste instantie tegen. Het slordige handelen leidde tot spanningen in de driehoek.

De onderzoekers schrijven: 'De besluitvorming moest achteraf worden gereconstrueerd. Dat is een merkwaardige vaststelling. Het feit dat achteraf door betrokkenen moest worden bediscussieerd hoe de besluitvorming in dit geval is verlopen, duidt op een slordig proces.' Zij adviseren dan ook om voortaan op traditionele manier besluiten te nemen: Whatsapp zou aan banden gelegd moeten worden.

Halsema nam alle besluiten vanuit haar rol als burgemeester. Formeel gezien was zij ook vanwege de coronacrisis in functie als voorzitter van de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland. Alleen is jaren geleden al besloten door de veiligheidsregio dat geplande crises, waaronder demonstraties, lokaal, door de burgemeesters worden afgehandeld. 

De onderzoekers: 'De impliciete keuze voor een ‘normale’ voorbereiding is heel begrijpelijk. Door de veiligheidsregio niet in het traject te betrekken werden echter onbedoeld de opgedane ervaringen en expertise met betrekking tot de coronaproblematiek niet ontsloten. Het is, met de wijsheid van achteraf, goed voorstelbaar dat betrokkenheid van de veiligheidsregio tot meer aandacht voor de 1,5 meter problematiek had geleid.'

Verbod

Daarnaast had de demonstratie officieel verboden mogen worden omdat deze te laat was aangemeld. Amsterdam besloot dit niet te doen, omdat het bestuur vindt dat demonstreren 'bijkans heilig' is, zo schrijven de onderzoekers. Volgens hen siert deze houding de stad, 'maar deze demonstratie laat echter zien dat een korte voorbereidingstijd problematisch kan zijn. Dat is niet alleen een probleem voor autoriteiten, maar vormt ook een risico voor de deelnemers aan een demonstratie.'

Communicatie

Verder gaan de onderzoekers ook in op de communicatie. Zij prijzen dat Halsema verantwoordelijkheid heeft willen nemen door onder andere in de media tekst en uitleg te geven. 'Het siert de burgemeester dat zij haar verantwoordelijkheid niet uit de weg is gegaan.'

Maar ze schrijven ook: 'Vanuit het oogpunt van crisiscommunicatie had het echter beter gekund.' Een optie was geweest om diezelfde avond, of uiterlijk de volgende ochtend, een persconferentie te beleggen. 'Waarin spijt werd beleden, uitleg werd gegeven en de succesvolle aspecten van de demonstratie', zo opperen de deskundigen.

In een bestuurlijke reactie schrijft de burgemeester dat ze zich herkent in de getrokken lessen. 'In het rapport staat goed beschreven hoe in de voorbereiding, naar achteraf bleek, een verkeerde inschatting van het aantal deelnemers is gemaakt en hoe die heeft doorgewerkt tijdens en na de demonstratie.' Inmiddels werkt de driehoek aan aanpassingen om de informatiepositie, besluitvorming en crisiscommunicatie te verbeteren.

Gemeenteraad

Morgen is er in de gemeenteraad wederom een debat over de demonstratie op de Dam. Aanleiding hiervan waren de eerdere onthullingen dat het Openbaar Ministerie niet betrokken is geweest bij de besluitvorming.