Start van hoofdcontent

Achtergrond

nl

Steeds meer wapenincidenten onder tieners: 'Er lagen vijf messen onder zijn matras'

6 december 2020, 10.00 uur · Aangepast 7 december 2020, 18.57 uur · Door Redactie

Tieners met een kapmes, ijsbijl of een pistool. Het wapenbezit onder minderjarigen in de stad stijgt de afgelopen jaren aanzienlijk. De zorgen zijn groot, maar ondanks verschillende oproepen lijken instanties het tij maar moeilijk te kunnen keren. 'Ouders hebben soms totaal geen idee wat hun kind uitspookt.'

'Een jonge vent van vermoedelijk 17 jaar'. Het is de omschrijving van een politiewoordvoerder, afgelopen vrijdagavond. Het amper volwassen slachtoffer wordt rond 19.30 uur neergestoken bij station Ganzenhoef. Hij kan aanspreekbaar naar een ziekenhuis worden gebracht. 

De jongen die een paar weken eerder wordt gestoken, is nog jonger: 15. Het incident met de leerling van het Calvijn College vindt pal voor het schoolgebouw plaats. De jongen wordt onder toeziend oog van mede-leerlingen naar een ziekenhuis gebracht. Agenten doen sporenonderzoek voor de school. Achter politielinten zien nieuwsgierige leerlingen het allemaal gebeuren. Een paar dagen later wordt een 14-jarige verdachte opgepakt.

Ook aan de andere kant van de stad gaat het mis. Een scholier van het IJburg College trekt een paar weken eerder een mes bij een gymlokaal. Hij bedreigt een groepje mede-leerlingen en zet volgens één van hen het mes op iemands keel. Aanleiding zouden verschillende berichten op sociale media zijn geweest een paar dagen eerder. 

Leerlingen van het Calvijn College vlak na het steekincident in november

Drie losstaande incidenten, verdeeld over de stad. Op straat, voor een school en in een andere school. Ze tekenen het hoofdpijndossier van gemeente, politie en justitie van bepaalde jongeren die alsmaar lichtvaardiger om lijken te gaan met normen en waarden. De eerste waarschuwingen dateren van ruim een jaar geleden, maar de stad lijkt alles behalve grip op het probleem te hebben. 

Peter Björn Martens en zijn collega-jeugdrechters zien het steeds vaker: jongeren die zichzelf bewapenen en niet schuwen een mes te gebruiken. 'Vroeger was het genoeg om een keer een duwtje te geven of met drie jongens om iemand heen te gaan staan. Daarvan zien we nu dat er vaker messen getrokken worden om te dreigen of zelfs om tegen iemand z'n keel aan te zetten en soms ook wel iemand te snijden en te steken.'

Na de politie spreekt ook de Amsterdamse rechtbank zijn zorgen uit over minderjarigen die met een wapen op zak lopen. Jeugdrechters van de Rechtbank Amsterdam hebben - in navolging van hun collega's die volwassenen berechten - de straffen voor wapenbezit bij minderjarigen verdubbeld. 

Uit politiecijfers blijkt dat het wapenbezit onder minderjarigen toeneemt. Waren het in 2016 nog 114 incidenten, vorig jaar ging het om 158 tieners (12 t/m 17 jaar) die werden gepakt met een wapen. Dat is een stijging van 40 procent. Ook onder jongvolwassenen - 18 tot en met 22 jaar - is een toename te zien. Van 139 inbeslagnames in 2016 naar 176 incidenten in 2019. Dat komt neer op een stijging van ruim 25 procent.

Quote

'Toen zijn matras omhoog werd getrokken, lagen er vijf messen onder, waarvan moeder - die ernaast stond - zei: hé, dat is mijn keukenmes' 

Kinderrechter Peter Björn Martens

De zorgen bij kinderrechters spitsen zich vooral toe op het impulsieve gedrag dat minderjarigen kunnen vertonen. Ook het Openbaar Ministerie (OM) erkent dat: 'We weten van de pubertijd dat pubers grenzen opzoeken en de gevolgen van hun daden eigenlijk niet kunnen overzien. Als je dan met een mes op zak de straat op gaat, neem je een serieus risico', legt Katelijne den Hartog van het OM uit. 'Pas daarna gaan ze nadenken over wat voor gevolgen dat zou kunnen hebben', vult Martens aan.

Hij komt geregeld 'achter de voordeur'. Als de politie een huiszoeking uitvoert bij een minderjarige treedt Martens op als rechter-commissaris om te kijken of het allemaal wel netjes verloopt. Op zo'n moment wordt soms pijnlijk duidelijk dat sommige ouders geen idee hebben waar hun kroost mee bezig is. 'Ik heb wel eens meegemaakt dat het matras van een jongen omhoog werd getrokken en dat er vijf messen lagen, waarvan moeder - die ernaast stond - zei: hé, dat is mijn keukenmes, dat mis ik al een paar maanden.' 

Martens en zijn collega's zijn wel wat gewend, maar ze verbazen zich over het gebrek aan kennis bij sommige ouders. 'Wat ik wel eens zie, is dat ouders steil achterover slaan van de informatie die zij pas tijdens een rechtszaak tot zich krijgen. Dat ze echt geen idee hadden waar hun kind zich mee bezig hield.' 

De wapens die vijf jongens bij zich droegen in Oud-Zuid

Dat de straffen voor wapenbezit voor minderjarigen omhoog zijn gegaan, is volgens de kinderrechter bedoeld als signaal. 'Om te laten zien dat we het serieus nemen, maar we kijken nog steeds naar hoe we het beste kunnen voorkomen dat iemand dit gaat doen'. De rechtszaken vinden achter gesloten deuren plaats, zonder journalisten en publiek. Bewust; de focus ligt op de ontwikkeling van het kind, de thuissituatie en welke hulp hij moet krijgen om niet nog verder af te glijden. 

Om ervoor te zorgen dat Amsterdamse tieners niet tegenover Martens en zijn collega's in de rechtszaal komen te zitten, trekt Amsterdam 2 miljoen euro uit om de veiligheid op scholen (met hulp van onder andere jeugdzorg, politie en justitie) te vergroten. 'Het is heel belangrijk dat je weet van een jongere, wie zit er nou eigenlijk allemaal in zo'n gezin, wie bemoeit zich ertegen aan? Kent de mentor ook de jeugdhulpmedewerker?', vertelt zorgwethouder Simone Kukenheim bij de presentatie van het plan, vorige maand. 

Quote

'Zodra je weet dat je kluisje wordt doorzocht, ga je je mes niet meer in dat kluisje leggen. Wellicht draagt iemand het dan wel bij zich. Is dat niet gevaarlijker?' 

strafrechtadvocaat zahra bouffadis

Wapenbezit en -gebruik is niet enkel een Amsterdams probleem. De trend, gevoed door sociale media, is in heel Nederland zichtbaar. Het kabinet komt daarom vorige maand met het 'Actieplan Wapens & Jongeren'. De aandacht in de media gaat vooral uit naar het wetsvoorstel van Minister Grapperhaus waarin een landelijk messenverbod voor minderjarigen wordt opgenomen. In het plan is veel aandacht voor de rol van scholen. Er moet samenwerking met instanties, zoals de politie, jeugdzorg, maar ook de horeca komen.

Daarnaast moet worden gewerkt aan het wegnemen van gevoelens van onveiligheid, een belangrijke reden voor sommige jongeren om met een wapen de straat op te gaan. 'Het is natuurlijk goed dat de overheid dit probleem aanpakt, maar ik vraag mij af of sommige onderdelen niet contraproductief kunnen werken', zegt strafrechtadvocaat Zahra Boufadiss na de plannen te hebben bestudeerd.

Jeugdrechter Peter Björn Martens, persofficier van justitie Katelijne Den Hartog en strafrechtadvocaat Zahra Boufadiss

Preventief fouilleren is één van de punten in het Actieplan, dat is ondertekend door de gemeente Amsterdam, de stad waar al maanden discussie is over de inzet van het omstreden instrument. De strafrechtadvocaat vreest voor averechtse effecten. Jongeren kunnen volgens haar het vertrouwen in de overheid verliezen als preventief fouilleren verkeerd wordt aangepakt.

Ook proactieve kluisjescontroles op scholen zijn onderdeel van het Actieplan. 'Daar schrok ik ook wel een beetje van. Als jongere heb je ook gewoon recht op privacy. En als de school dan telkens je kluisje gaat doorzoeken, is dat wel een schending van die privacy', stelt Boufadiss.

Ze betwijfelt of dat soort controles überhaupt effect zullen hebben. 'Zodra je als jongere weet dat je kluisje wordt doorzocht, dan ga je je mes niet meer in je kluisje leggen, lijkt mij. Wellicht draagt iemand het dan wel bij zich en is dat dan niet gevaarlijker?' 

Deze special is onderdeel van een tweeluik in samenwerking met het AT5-programma Wij Zijn Amsterdam, dat op bezoek ging bij Stichting Swazoom in Zuidoost. Daar worden kwetsbare jongeren begeleid en gestimuleerd om wapens de rug toe te keren.  In de video gaat presentator QuatrobyVeks de straat op om jongeren te vragen hoe ze er zelf over denken. 

AT5