Voorlopig zit Sandra (43) weer even thuis. Normaal gesproken zou ze aan het werk zijn als wc-dame, maar door de coronacrisis kan dat voorlopig niet. Toch heeft dat niet alleen maar nadelen: ze heeft nu eindelijk de tijd om weer op adem te komen.

De afgelopen drie jaar zat Sandra namelijk in de wettelijke schuldsanering. En dat was behoorlijk zwaar. Ze moest het zien te rooien van slechts 70 euro leefgeld per week, waarvan ze nét boodschappen kon doen. "Maar als dan bijvoorbeeld je broek kapot gaat, heb je geen geld meer voor een nieuwe." 

Ook had ze twee kinderen om voor te zorgen. Inmiddels zijn zij wel de deur uit, waardoor Sandra minder monden om te voeden heeft. Maar het was niet per se een keuze. "Mijn zoon heeft nu ook een baan. Als hij hier was blijven wonen, had hij zijn loon meteen moeten inleveren bij de schuldsanering."

"Niet mijn eigen schuld"

Wat daarbij vooral wrang voelt, is dat mensen vaak nog steeds denken dat het je eigen schuld is. Terwijl Sandra echt niet in de geldproblemen kwam door hele gekke uitgaven te doen. Het liep privé nou eenmaal niet erg lekker. Dat ging zelfs zo ver, dat ze in een blijf-van-mijn-lijfhuis geplaatst moest worden.

Dat was op z'n zachtst gezegd nogal een overgang. Sandra had geen idee waar ze aan toe was, daarom besloot ze om voorlopig nog niet haar eigen huis op te geven. Daardoor zat ze wel met dubbele kosten. Maar ze had nou eenmaal een goede, vaste baan. Dat zou wel loslopen.

Na een tijdje ging het toch mis. Hoewel ze een veilig onderkomen had, bleven de problemen komen. Sandra kon zich nog maar slecht concentreren op werk. Tot haar grote schrik werd ze daardoor zelfs ontslagen. "Ik ben naar de rechter gestapt om dat aan te vechten. Maar het nadeel daarvan was dat ik geen loon zou krijgen, zolang het proces liep."

Bovendien had Sandra geen recht op een uitkering, omdat ze officieel gezien nog steeds in dienst was. "Uiteindelijk heb ik zes maanden van mijn toeslagen moeten leven, samen met mijn kinderen. Dat was enorm aanmodderen, het ene gat dichtte ik met het andere." Uit noodzaak keerde ze terug naar haar eigen woning.

Vreugde was van korte duur

Daar leek het tij na zes maanden te keren: Sandra kreeg haar achterstallige loon en loste meteen de huurachterstanden af.  Maar haar vreugde was van korte duur. "Ik kon mijn ziektekosten niet betalen en de incassokosten liepen enorm op."

Al snel redde ze het daardoor niet meer alleen. Maar dankzij ondersteuning van de Amsterdamse ombudsman, vond Sandra de weg naar de schuldhulpverlening. Ze belandde uiteindelijk in de wettelijke schuldsanering, waardoor ze na drie jaar schuldenvrij zou zijn. 

Dat klonk natuurlijk erg aanlokkelijk, zo'n schone lei. Maar het bleek niet eenvoudig te zijn om het drie jaar lang vol te houden. Iemand die in de wettelijke schuldsanering zit, heeft namelijk veel verplichtingen. En er wordt een Wsnp-bewindvoerder aangesteld om te controleren of diegene zich daar wel aan houdt.

Druk om te solliciteren

Op zich begreep Sandra wel dat ze niet zomaar een schone lei zou krijgen. Maar sommige eisen werden wel erg streng nageleefd. Zo moest ze 36 uur werken. Maar doordat ze enorm veel pijn had aan haar voet, was dat voor Sandra makkelijker gezegd dan gedaan. "Ik bleek last te hebben van hielspoor. Maar het UWV wilde me niet zomaar geloven, dus moest ik langs bij een speciale arts."

Daar werd ze voor 40 procent afgekeurd, maar ze kreeg meteen ook de melding dat ze voor de resterende 60 procent wél zou moeten solliciteren. "Dat is enerzijds begrijpelijk, er moet geld binnenkomen. Maar de druk is meteen zó groot. Alsof ze niet beseffen dat je jarenlange stress hebt gehad door schulden en eventjes op adem moet komen."

Bovendien had Sandra helemaal geen laptop, en werd het solliciteren daarmee een stuk moeilijker. "Een nieuwe mocht ik niet zomaar afschaffen. Dankzij de ombudsman kreeg ik uiteindelijk een laptop, maar dat was een vrij oud model. Ik kon niet alle sollicitaties uploaden en werd daarom meteen al op de vingers getikt."

Opnieuw mis

Na vele sollicitaties te hebben verstuurd, vond ze werk als wc-dame. "Dan ben ik in elk geval even van het gezeur af", dacht ze. Maar dat bleek wishful thinking te zijn. Al snel bleek ze - in de ogen van de Wsnp-bewindvoerder - opnieuw iets fout te hebben gedaan. Daardoor dreigde ze een officiële waarschuwing te krijgen. Nog één misstap, en ze zou uit het traject gezet worden. 

Wat ging er dan precies mis? "Bepaalde documenten waren niet binnengekomen. En daarmee zou Sandra niet voldoen aan de informatieplicht", vertelt adviseur Fatima Aarbaj, die Sandra namens de ombudsman bijstaat. "Maar eigenlijk had de beschermingsbewindvoerder deze stukken moeten sturen, die is tenslotte aangesteld om taken uit handen te nemen van een schuldenaar. Blijkbaar was dat nog niet gebeurd en kreeg Sandra daarom meteen een gele kaart."

Aarbaj slaagde erin om de Wsnp-bewindvoerder ervan te overtuigen dat Sandra zelf weinig aan de situatie kon doen. En daarmee kreeg ze uiteindelijk geen definitieve waarschuwing. "Alleen was Sandra in de tussentijd al helemaal in paniek geraakt. Nog één keer een fout en het zou voor haar meteen strike out zijn. Dat doet wat met je."

Terugkijkend kan Sandra dan ook zeggen dat een Wsnp-traject "één bonk stress oplevert". "Meer nog dan toen ik volop in de schulden zat. Zonder het team van de ombudsman was ik er allang uitgestapt, maar zij spraken me moed in en bemiddelden als er iets misging."

Voor haar is er overigens licht aan het einde van de tunnel: de schone lei is bijna binnen. En daar kijkt ze enorm naar uit. "Als het zover is, dank ik God op mijn blote knieën. En als corona dat toelaat, wil ik op vakantie gaan om mijn schone lei te vieren. Want dat heb ik al 34 jaar niet kunnen doen."

Uit de Wsnp gezet

Niet iedereen krijgt een goede afloop. Daar weet advocaat Jim de Lyon - gespecialiseerd in dit onderwerp - alles van. Hij vertegenwoordigde een cliënt die in een vergelijkbare situatie zat en wél uit het traject werd gezet. Zij woonde in een blijf-van-mijn-lijfhuis, maar durfde de huur van haar eigen huis niet op te zeggen. Dan moest ze de woning leegruimen, terwijl haar ex-partner dan misschien weer voor de deur zou staan.

Maar ze kon de dubbele kosten eigenlijk al meteen niet ophoesten. Daardoor ontstonden er schulden. Het verschil met Sandra was dat deze cliënt al in de Wsnp zat. "En het uitgangspunt daarvan, is dat je geen nieuwe schulden mag maken. Dan word je uit het traject gezet", aldus De Lyon. Dat was dan ook het lot van deze vrouw.

Maar, zo wil De Lyon benadrukken, dat was niet meteen het einde van de wereld. "Gelukkig is er het hoger beroep.Vaak worden daar wél alle persoonlijke omstandigheden in acht genomen, waardoor iemand veel meer kans heeft om in het traject te blijven." Zelf heeft hij daar in elk geval goede ervaringen mee. "Het gerechtshof staat ook wel bekend als het hof van barmhartigheid."

Voorzieningen

Die weg is vaak nodig, merkt hij, omdat rechters nou eenmaal niet alles kunnen toetsen. Zo vertegenwoordigde de advocaat een "oudere meneer", die niet aan de sollicitatieplicht had voldaan. "Hij dreigde daarom uit de Wsnp te worden gezet. Maar wat bleek, deze meneer kón helemaal geen sollicitatie versturen. Hij was namelijk analfabeet. Omdat hij zich daar zo voor schaamde, had hij de schuldhulpverlener hier in eerste instantie niets over verteld."

Als dergelijke informatie dan tijdens het hoger beroep aan het licht komt, krijgt iemand vaak nog een kans. "Kijk, op zich zijn die verplichtingen ook wel weer te overzien", vindt De Lyon. "Maar dan moet je wel recht hebben op voorzieningen, zodat je daadwerkelijk aan de verplichtingen kunt voldoen." In het geval van de "oudere meneer", werd er bijvoorbeeld hulp bij het solliciteren gezocht.

Grote gevolgen

Toch maakt hij wel eens mee dat cliënten wél uit het traject worden gezet. Dat gebeurt bijvoorbeeld als ze een verslaving niet onder controle blijken te hebben. De kans dat zij nieuwe schulden maken, is dan te groot, zo luidt het oordeel. Misschien begrijpelijk, maar tegelijkertijd heeft dat voor de cliënten grote gevolgen. Wie uit het traject wordt gezet, moet immers tien jaar wachten om een nieuwe aanvraag te doen.

"Hele bijzondere omstandigheden"

Daar zit volgens De Lyon dan ook een probleem. "Wel wil ik benadrukken dat er een voorstel ligt vanuit de minister, om dit te versoepelen. Het idee is dat je straks onder hele bijzondere omstandigheden tóch binnen die tien jaar weer een aanvraag kan doen."

Volgens De Lyon is dat "een goede zaak". "Al moet nog blijken hoe dat er in de praktijk aan toegaat. Het plan is nu nog vrij globaal." Onduidelijk is bijvoorbeeld nog wat er dan onder "hele bijzondere omstandigheden" wordt verstaan. "Uiteindelijk is het ook aan de rechter om te oordelen of iemand tóch tot de Wsnp wordt toegelaten, of er tóch niet wordt uitgezet."

Uit privacy-overwegingen is de naam 'Sandra' gefingeerd. De echte naam is bij de redactie bekend.