Waarom knapt de ene coronapatient na een dag of tien op, en wordt de ander rond dat tijdsbestek juist zieker. Met die vraag gingen onderzoekers Jeroen den Dunnen en Menno de Winther het lab in. Ze ontdekten dat ernstig zieke covid-patienten antistoffen aanmaken met een andere structuur.

Ontspoorde antistofproductie

"Tijdens een infectie maakt je afweersysteem antistoffen aan. Die beschermen je tegen virussen. Dat is ook zo bij de meeste mensen die geïnfecteerd worden met het coronavirus. Maar bij covid-patiënten die ernstig ziek worden, ontspoort de antistofproductie. Deze patiënten maken niet alleen heel veel antistoffen, maar ook antistoffen met een andere structuur", legt immunoloog Den Dunnen uit. "Daardoor ontstaat een extreme ontstekingsreactie in de longen."

Menno de Winther, deskundige op het gebied van afweercellen: "De antistoffen die ons lichaam aanmaakt, hebben de vorm van een Griekse Y. De bovenkant bindt aan het virus, terwijl de staart aan de afweercellen in de longen bindt en deze cellen activeert. We weten inmiddels dat die staart anders is bij patiënten die ernstig ziek zijn. Om het simpel te zeggen, er zitten hele andere suikerverbindingen aan. Daardoor activeren deze antistoffen de afweercellen in de longen veel te sterk."

Cytokine-storm

De te sterke activatie heeft een zogeheten cytokine-storm tot gevolg, waarbij het afweersysteem op hol slaat en het te veel ontstekingseiwitten aanmaakt. Daardoor tast de ontstekingsreactie die bedoeld was om het virus aan te vallen, ook de eigen weefsels aan. Den Dunnen: "Bovendien raken de bloedvaten lek en lopen de longen vol met vocht. Ook gaan de bloedplaatjes klonteren waardoor je overal bloedpropjes krijgt. Opname op de IC is vaak onvermijdelijk en de prognose van deze patiënten is niet al te best."

Ernstig zieke coronapatiënten krijgen op dit moment al medicijnen die de afweerreactie onderdrukken, maar het grote nadeel is volgens de onderzoekers dat die het hele immuunsysteem platleggen. Dankzij hun grote kennis van het afweersysteem vonden de onderzoekers het medicijn fostamatinib, ontwikkeld voor patiënten met een auto-immuumziekte, dat specifiek de ontstekingsreactie door de afwijkende antistoffen remt. 

Vervolgonderzoek

Het middel wordt inmiddels in ruim veertig ziekenhuizen op covid-patiënten getest nadat de eerste onderzoeksresultaten veelbelovend waren. "Er zijn nu resultaten van een eerste onderzoek waarbij het middel bij 59 patiënten is getest. In de groep van dertig die het middel kregen, overleden minder mensen, waren de bijwerkingen minder en herstelden mensen sneller dan de 29 patiënten die een placebo kregen."

De resultaten zijn gisteren gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science Translational Medicine. De onderzoekers gaan door met hun zoektocht naar een mogelijk nog betere behandeling. "We hebben meerdere al toegelaten medicijnen waarvan we vermoeden dat ze kunnen werken bij een covid-infectie."