CULT aflevering 2: Hansken, de door Rembrandt geliefde olifant

Met de schedel van de olifant op de achtergrond, gaat presentator Redouan Ait Ouarg in gesprek met Hester Huitema (hoofd Tentoonstellingen Rembrandthuis), Michiel Roscam Abbing (auteur van meerdere boeken over Hansken) en Aspha Bijnaar (coördinator Musea Bekennen Kleur).

''Ik ben trots dat de schedel van Hansken hier nu in het museum te zien is'', vertelt Huitema. Ter gelegenheid van de tentoonstelling is de schedel voor het eerst gedemonteerd en vanuit een museum in Florence (waar Hansken gestorven is) naar Amsterdam gebracht. ''Samen met de tekeningen die Rembrandt heeft gemaakt van Hansken is dit een bijzonder reliek in de tentoonstelling.''

Bijna vier jaar geleden is het idee al ontstaan om een tentoonstelling over Hansken te maken, vertelt Huitema. Eén van de initiatiefnemers was Michiel Roscam Abbing die toen net zijn boek Rembrandts olifant. In het spoor van Hansken had uitgebracht. 

''In de zeventiende eeuw was het een hele sensatie om een olifant in het echt te zien'', vertelt Roscam Abbing aan tafel. ''Niemand hier had ooit een olifant in levende lijve gezien, ze kenden het dier alleen uit verhalen. En omdat de eigenaar twintig jaar door Europa is getrokken met Hansken krijg je dat veel mensen over haar hebben geschreven.'' 

Diversiteit en inclusie in de cultuursector 

In de 17e eeuw  kwamen er via schepen allerlei voorwerpen en dieren uit verre landen. Hollanders verzamelden deze pronkstukken. Ook Rembrandt, die zelf de Noordelijke Nederlanden nooit heeft verlaten, had interesse in exotische voorwerpen en dieren. Hij verzamelde van alles in zijn huis. Ook ging hij naar kermissen om levende dieren, die van overzee kwamen, gedetailleerd te kunnen tekenen. Zo ook Hansken, die in 1633 vanuit Batavia in Amsterdam was aangekomen. 

In de zomer van 1633 was ze te zien op de Kloveniersburgwal, om de hoek bij Rembrandt. Hij moet vol verwondering zijn geweest: hij had immers nooit eerder een olifant in het echt gezien. Het enorme, grijze dier met haar lange slurf zal grote indruk op hem hebben gemaakt; hij heeft haar een aantal keer vereeuwigd.

Met Aspha Bijnaar gaat Redouan in gesprek over diviersiteit en inclusie in de cultuursector. Op de vraag in hoeverre het Rembrandthuis kleur bekent met deze tentoonstelling antwoordt Bijnaar dat ze het een behoorlijk statement van kleur bekennen vindt. ''We praten hier over een dier dat ongewild uit een ver land is gehaald en daarmee ongewild onderdeel is geworden van ons erfgoed in Europa. Zo'n tentoonstelling zegt iets van: kijk dit is wat we vroeger hebben gedaan. Met gemak haalden we iets uit het verre en dat hebben wij ons toegeëigend. Terwijl er een hele ander kant aan zit dat niet zo ethisch is'', aldus Bijnaar.

Trucjes op kermissen en jaarmarkten

Het leven van Hansken moet zwaar zijn geweest. ''Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat moest ze op kermissen en jaarmarkten allerlei trucjes laten zien. En na een paar dagen in dezelfde plaats trok ze vervolgens met de eigenaar en alle attributen op haar rug verder naar de volgende plaats. "Ze liepen wel zestig kilometer per dag'', vertelt Roscam Abbing. 

Naast dat het fysiek zwaar voor Hansken is geweest, kreeg ze ook niet de verzorging die een olifant nodig had. ''Hansken was veel geld waard dus de eigenaar wilde wel goed voor haar zorgen, maar hij had gewoon niet de kennis om dat te doen'', aldus Abbing.

Gelukkig is er wel wat veranderd in de loop der tijd vertelt, Hester Huitema, hoofd Tentoonstellingen. ''Wat we hebben geleerd van het verhaal van Hansken is dat je op een hele andere manier met dieren om moet gaan dan met Hansken destijds. Gelukkig weten we nu veel beter wat een olifant nodig heeft. Maar nog altijd worden verschillende olifantensoorten bedreigd. En het is zaak dat we er met z'n allen aan blijven werken om te zorgen dat die soorten blijven voortbestaan.''