Vorig jaar zomer wordt de gemeente overvallen door een mededeling van Liander. De netbeheerder wil dan bekendmaken dat ​​in een deel van Noord en het Westelijk Havengebied de maximale capaciteit op het stroomnet bereikt is. Door het afkondigen van deze zogeheten congestie kunnen nieuwe grootverbruikers, zoals bijvoorbeeld winkels, scholen, bedrijven en industrie, geen nieuwe aansluitingen meer krijgen. Al bestaande grootverbruikers wordt verboden om meer stroom af te nemen. Voor nieuwe kleine verbruikers, zoals woningen, blijft nog wel stroom beschikbaar.

Economische groei

Langdurig geen open stroomnet hebben staat economische groei en mogelijk ook de energietransitie in de weg en dus zijn er grote zorgen op het stadhuis. Ambtenaren worden over de problemen bijgepraat door Liander. Over de urgentie van het overvolle stroomnetwerk gaf de beheerder nog niet eerder zulke zorgelijke signalen af. Nu het letterlijk code rood is, horen ze bij de gemeente pas over de nijpende situatie in verschillende delen van de stad, zo valt te lezen in de documenten. 

Ambtenaren adviseren de wethouders om hun “onvrede” uit te spreken over “de wijze waarop Amsterdam deze operationele boodschap kreeg (te laat, met onvolledige informatie).” Ook staat er in een stuk dat de gemeente “verrast” is door de situatie “dit moeten we in de toekomst voorkomen en daar willen we afspraken over.”

Kapitaalversterking?

Waarom Liander dit moment uitkiest om aan de bel trekken, is voor de gemeente in juni vorig jaar nog onduidelijk. De wethouders Marieke van Doorninck (Duurzaamheid) en Victor Everhardt (Deelnemingen) worden door hun ambtenaren bijgepraat die de mogelijkheid opperen dat het moment ook gebruikt kan worden om druk uit te oefenen voor meer geld. “Let op de relatie met kapitaalversterking. Wat we niet weten is in hoeverre het moment van de aankondiging van congestie strategisch wordt gebruikt om pressie uit te oefenen op het dossier met betrekking tot kapitaalversterking”, staat in één van de stukken die, ter voorbereiding van een overleg met Liander, wordt uitgewerkt.

Een voorbeeld van van het overvolle stroomnet is het Buiksloterham-gebied in Noord. Liander wijst als oorzaak aan dat zij de consequenties van de lage temperatuur warmtevoorziening “niet geheel hadden voorzien”. De gemeente verbaast zich over deze uitleg, omdat in 2018 al bekend was dat dit gebied op de lage temperatuur warmtevoorziening zou worden aangesloten. 

Bij het tweede gebied waar het stroomnet vol is geraakt, het Westelijke Havengebied, waren er plotseling veel grote aanvragen, die niet waren voorzien. Uit de stukken blijkt dat de gemeente voor deze uitleg wel begrip had.

De vraag is of de klimaatplannen van de stad, die hand in hand gaan met het uitfaseren van fossiele brandstoffen en het overgaan op elektriciteit, door de problemen op het stroomnet in het geding komen. 

Klimaatneutrale stad

Amsterdam wil namelijk in 2050 een klimaatneutrale stad zijn en in 2040, tien jaar eerder dan de rest van het land, alle woningen van het gas af hebben. Over acht jaar, in 2030, zijn alleen nog elektrische auto’s welkom in de stad. Al deze ambities zullen ervoor zorgen dat de vraag naar elektriciteit explodeert. Liander berekende dat in het meest gunstige geval de stroomvraag in 2050 2,5 keer zo hoog wordt in vergelijking met nu, maar het kan zomaar keer vijf of nog meer gaan. 

Abstracte getallen, maar de broodnodige uitbreiding van het stroomnetwerk gaat het uiterlijk van de stad voorgoed veranderen. In het straatbeeld verschijnen tijdens de transitieperiode steeds meer elektriciteitshuisjes en onderstations, maar ook zonnepanelen en windmolens worden onderdeel van het Amsterdamse aanzien.

Naast het afscheid nemen van fossiele brandstoffen neemt de digitalisering van de stad ook een flinke hap uit het stroomaanbod. Datacenters zullen in 2030 bijna veertig procent van al de stroom in de stad gebruiken, zo staat in de documenten. Er wordt vooral beslag gelegd op het stroomnet bij Science Park, Amstel II en in het Havengebied.

Dat er zorgen zijn over het halen van alle klimaatambities, blijkt ook uit de documenten. Ambtenaren hebben gehoord dat Liander van mening zou zijn dat de energietransitie mogelijk te snel gaat. De netbeheerder geeft ook aan dat zij deze boodschap mogelijk willen uitdragen. Maar daar wil de gemeente niets van weten. “Dit kan niet de boodschap zijn. Zij (Liander, red.) moeten zichzelf organiseren om dergelijke situatie in de toekomst te voorkomen”, schrijven ambtenaren. Het stadhuis wil hoe dan ook door met het voorop lopen in de energietransitie en zegt toe Liander te gaan ondersteunen. De bedrijven willen beter gaan samenwerken, zo spreken zij af.

De gemeente noemt Liander een bedrijf dat "lang studeert op oplossingen binnen het eigen handelingsperspectief” en "problemen niet snel genoeg meldt en geen hulpvragen stelt of buiten eigen handelingsperspectief zoekt om zaken op te lossen". De bedrijfscultuur is een "patroon" en binnen het stadhuis zijn grote zorgen over of de netbeheerder wel voor een omslag kan zorgen. "Ambtelijk is er zorg over of Alliander in staat is om hun eigen organisatie hierop goed in te richten", zo schrijven ambtenaren in een document aan de wethouders. 

Eén dossier waar Liander en de gemeente niet met elkaar op één lijn zitten is het bouwen van nieuwe onderstations, een elektrische installatie in het hoogspanningsnet. Onderstations zijn noodzakelijk bij het uitbreiden van het stroomnetwerk. De komende jaren zullen er tussen de zes en acht moeten worden bijgebouwd in Amsterdam. Op dit moment zijn er 25 in en rond de stad. Een onderstation neemt heel wat ruimte in: een kleine legt een beslag op 2000 vierkante meter, maar bij een grote kan het oplopen tot 5000 vierkante meter. 

Extra kosten onderstations

Volgens de gemeente is Liander een organisatie die terughoudend is wat betreft het afwijken van intern beleid en komt dit naar voren bij het bouwen van nieuwe onderstations. Er zijn standaarden ontwikkeld over hoe onderstations eruit moeten zien, maar daarvan afwijken wil Liander niet, stelt de gemeente. “Er moet altijd eerst aangetoond worden dat ze écht niet passen.”

Het bouwen van zulke nieuwe onderstations in de stad is voor Liander een uitdaging. Amsterdam hamert erop dat deze gebouwd worden in een ‘stedelijke context’ en dus niet het straatbeeld kunnen gaan bepalen. Maar Liander denkt daar heel anders over: de netbeheerder pleit voor snelheid en dus zal er ingeleverd moeten worden op het aanzien aan de buitenkant. Het rekening houden met de eisen van Amsterdam zorgt niet alleen voor vertraging, maar ook voor meer kosten. Het onderstation op IJburg viel bijvoorbeeld al ruim tien procent duurder uit dan normaal (twee miljoen euro). 

Liander is daarentegen ook kritisch op de ambities van de gemeente wat betreft de onderstations, zo blijkt uit de stukken. “Door in Amsterdam meer te doen dan dat we in de rest van het verzorgingsgebied komt de maakbaarheid en betaalbaarheid van de energietransitie onder druk te staan.”

Uit de documenten die zijn vrijgegeven blijkt dat Liander de rekeningen voor de extra kosten voor de onderstations bij de stad wil neerleggen. De gemeente wil lobbyen voor een vergoeding bij het Rijk, maar daar voelt Liander niks voor. “We achten het weinig kansrijk en hiermee is de betaalbaarheid van de energievoorziening niet gediend”, schrijft de netbeheerder in een notitie.

Inmiddels is in bijna de helft van de stad geen ruimte meer voor nieuwe grootverbruikers van elektriciteit. Andere delen hikken tegen de maximale capaciteit aan, terwijl uitbreiden op dit moment moeizaam gaat.