Burgemeester Femke Halsema schreef het gisteren. 'Criminelen worden niet zelden tot een rolmodel verheven, bijvoorbeeld omdat in de rapcultuur, in films en series misdaad als aantrekkelijk wordt voorgesteld.' Is dat ook zo? We vroegen het een criminoloog, een hoogleraar en een hiphop-kenner.
Halsema stuurde namens de burgemeesters van de vier grote steden een brief aan minister Grapperhaus van Justitie & Veiligheid. De burgemeesters hebben grote zorgen over de ondermijning van de overheid door drugscriminelen.
Lees ook: Halsema in brief aan minister: 'Ondermijning door drugshandel nadert kritisch punt'
Halsema waarschuwt voor de invloed van criminelen op Amsterdamse wijken. 'Daar zien wij het effect van drugshandel met de toename van excessief geweld in de openbare ruimte en de aantrekkingskracht van het snelle drugsgeld op jongeren. Jongerenwerkers en wijkagenten zien dat het geld uit de drugseconomie kwetsbare wijken en buurten binnensluipt.'
Eén van de oorzaken van de ontwrichtende rol van criminaliteit ziet Halsema dus in de populariteit van (drugs-)criminelen. Ze stipt aan dat de cultuur van misdaad er bij veel jongeren ingaat als zoete koek, mede door muziek en series. Maar is dat ook zo en wat valt er eventueel tegen te doen?
'Makkelijk om naar populaire cultuur te wijzen'
De 'verheerlijking' van criminaliteit door jongeren is onderwerp van een eeuwenoude discussie vinden BNN-presentator Angelo Diop, beter bekend als 'Rotjoch', van hiphopplatform 101Barz en hoogleraar Dan Hassler-Forest van de Universiteit Utrecht. 'Bij sociale problemen die voortkomen uit (sociale, culturele en economische) ongelijkheid wordt door de geschiedenis heen naar populaire media gewezen als boosdoener. In de jaren '50 waren het stripboeken die geweld zouden verheerlijken, in de jaren '60 was het popmuziek die jongeren aanzette tot rebellie en drugsgebruik', vertelt de hoogleraar, gespecialiseerd in media en cultuur.
Lees ook: Verbazing om criminele rappers bij 101Barz
'In de jaren '80 waren het horrorfilms en in de 90's waren het computerspelletjes', gaat Hassler-Forest verder. 'Het is heel gemakkelijk voor politici om naar populaire cultuur te wijzen als de oorzaak van sociaal-culturele problemen, want iedereen kan zich er iets bij voorstellen. De meeste wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat er juist géén verband bestaat tussen beeldvorming in populaire cultuur en meetbare criminaliteit.'
Veranderde perceptie
Jeroen van den Broek is criminoloog en buitenpromovendus aan de Erasmus Universiteit. Hij doet onderzoek naar online straatcultuur. Hij stelt dat jongeren wel degelijk een andere perceptie krijgen van bijvoorbeeld het gebruik van vuurwapens. 'Rappers en lokale rolmodellen uit de buurt, dus niet abstracte figuren zoals Scarface, staan heel dichtbij deze jongeren. Het zijn letterlijk jongens die je tegen kan komen op straat. Ik zeg niet dat het jongeren aanspoort om de criminaliteit in te gaan. Maar de perceptie van bijvoorbeeld vuurwapenbezit verandert wel doordat rappers zich er zelf positief over uitlaten.'
Echt gebeurd
'Veel van de verhalen uit popcultuur, denk aan films en muziek, zijn gebeurtenissen die echt zijn gebeurd', zegt Diop. De presentator van het hiphopplatform 101Barz kreeg eerder dit jaar een lintje voor zijn bijdrage aan de samenleving. 'Met zijn platform opende hij deuren voor een grote groep jonge mensen die anders geen podium zou krijgen,' reageerde algemeen directeur Marc Adriani van BNNVARA toentertijd.
Lees ook: Rotjoch groeide op in de Bijlmer: 'We gingen tegen de muur aan trappen, BAF'
'Rotjoch' weet dus als geen ander waar de jongens in de rapcultuur het over hebben. 'Rappers vertellen het verhaal van de straat. Er worden verhalen verteld vanuit de maatschappij. Het probleem zit dus dieper. Het komt niet door popcultuur dat jongeren crimineel worden, dat heeft met de maatschappij te maken en wat er op straat gebeurt.'
'Hoger op de sociale ladder'
Dat het vaak waarheidsgetrouwe rap is, beaamt criminoloog Van den Broek. 'Neem de arrestatie van de Haagse rapper Mula B onlangs. Er werd een vuurwapen in zijn auto gevonden en daar is hij voor gearresteerd en heeft hij een tijdje vast gezeten. Onder een YouTube-video van de rapper stonden veel reacties over het feit dat hij snel weer op vrije voeten was. Ook dat verandert de perceptie van kwetsbare jongeren. Zij weten nu: 'oké, hij rapt het niet alleen, hij leeft het ook', vertelt hij. 'Daarbij is het statusverhogend voor dit soort jongens. De pakkans vanwege wapenbezit is heel klein, en deze jongeren ervaren de straffen als laag. Als je dan weer uit de gevangenis komt sta je weer wat hoger op de sociale ladder.'
Vertekend beeld
De uitspraak die Halsema deed geeft een vertekend en selectief beeld van de genoemde vormen van cultuur, zegt de hoogleraar. Rapcultuur is volgens hem veel meer dan gangsterrap. 'Het behelst ook allerlei vormen van maatschappelijke betrokkenheid en activisme, die hier voor het gemak maar even niet genoemd worden. En in film en televisie worden minstens net zo vaak de detectives en politie-agenten tot held gemaakt als dat de focus op criminelen ligt.'
Angelo Diop voegt toe dat burgemeester Halsema de verbinding die wijlen burgemeester Van der Laan sloeg tussen de gemeente en jongeren van de straat, met deze uitspraak weer kapot maakt. 'Van der Laan sloeg een brug en ging de dialoog aan met jongeren die makkelijk beïnvloedbaar waren. Met deze uitspraak is dat bijna weer teniet gedaan.'