Het afhandelen van wob-verzoeken in Amsterdam is nog steeds niet op orde. Ondanks dat burgemeester Femke Halsema ruim twee jaar geleden beloofde dat de stad voor meer openheid zou zorgen in de richting van journalisten en burgers, is daar vooralsnog weinig van terechtgekomen. Het afhandelen van de verzoeken duurt in de stad gemiddeld vijf keer langer dan is vastgelegd in de wet. Een cultuurverandering is nodig.
Wie een blik werpt op de pagina waar de gemeente afgehandelde wob-verzoeken publiceert, ziet een patroon: er zitten vaak vele maanden (en soms wel een jaar of zelfs meer) tussen het indienen van een verzoek en het moment waarop er door de gemeente een besluit wordt genomen en er documenten worden gepubliceerd. Het overtreden van de wettelijke termijnen is eerder regel, dan uitzondering.
Een wob-verzoek moet officieel door de overheid binnen vier weken worden afgehandeld. In sommige gevallen is het mogelijk om de termijn te verlengen. Die verlenging mag in eerste instantie vier weken duren. Uit gesprekken die AT5 de afgelopen tijd heeft gevoerd komt een beeld naar voren waarin Amsterdam zelfs voor ogenschijnlijk simpele wob-verzoeken al direct laat weten dat het afhandelen binnen vier weken niet gaat lukken. 'Ik heb nog nooit meegemaakt dat een verzoek binnen de vier weken is afgehandeld', zegt Mike Muller, verslaggever van De Telegraaf.
Al jaren evenveel verzoeken
Uit cijfers blijkt dat de gemeente jaarlijks een stabiel aantal verzoeken binnen krijgt: zo'n 500 per jaar. Vorig jaar duurde het afhandelen gemiddeld negentien weken per verzoek. Dat is ruim vijf keer langer dan toegestaan.
De gemeente Utrecht lijkt zijn zaakjes wel op orde te hebben. Daar kwamen in 2020 ruim het dubbele aantal wob-verzoeken binnen in vergelijking met Amsterdam (1028 tegenover 508). Gemiddeld werd een verzoek binnen 4,5 week afgehandeld, zo stelt een woordvoerder van de Domstad.
Utrecht heeft zelfs sinds 2015 een centraal registratiesysteem waardoor de stad zegt een goed beeld te hebben van de wob-verzoeken. Ook wordt er elke week een lijst gepubliceerd met lopende wob-verzoeken die voor iedereen in te zien is.
Geen gegevens
Om erachter te komen of Amsterdam wel verbetert, vroeg AT5 aan het stadsbestuur hoe lang het in de jaren daarvoor gemiddeld duurde. Die gegevens zijn niet beschikbaar, zo stelt een woordvoerder. De vergelijking maken van hoe Amsterdam dus met wob-verzoeken omging voor Halsema's belofte het te zullen gaan verbeteren en hoe het in alle jaren daarna ging, is dus niet te maken.
Ook weet Amsterdam niet hoe veel verzoeken er de laatste jaren zijn afgewezen. Eveneens is niet bekend hoeveel wob-verzoeken daadwerkelijk tot het openbaren van stukken hebben geleid. Al deze gegevens ontbreken op het stadhuis.
'We zijn bezig om de managementinformatie te verbeteren door het steeds meer centraal te verzamelen en beheren'
De gemeente erkent in een reactie dat er nog veel problemen zijn. 'Zoals al vaker aan de raad gemeld is zijn wij pas sinds 2019 begonnen met het centraal bijhouden van wob-verzoeken. De cijfers zijn nog steeds vaak verspreid over de verschillende directies. We zijn bezig om de managementinformatie te verbeteren door het steeds meer centraal te verzamelen en beheren', stelt een woordvoerder. Waarom dit nog steeds niet is gelukt, is onbekend.
Informatiecommissaris
Ook heeft de gemeente nog niet zolang geleden een informatiecommissaris aangetrokken die het uitgangspunt ‘open, tenzij’ aanjaagt, borgt en handhaaft in de gemeente. Verschillende mensen die AT5 spreekt die in contact zijn gekomen met de 'informatiecommissaris' zien de meerwaarde er niet van. 'Het gaat er gewoon om dat de cultuur binnen het stadhuis moet veranderen, dat gebeurt niet door een nieuwe functie op te tuigen.'
Mike Muller zegt over deze nieuwe functie: 'Ik heb nog nooit wat van haar langs zien komen wat voor enige verbetering heeft gezorgd. Ik vraag me af of zij door de ambtelijke cultuur heen is gedrongen.'
Handmatig
De huidige manier van werken in Amsterdam legt het probleem direct bloot. Op dit moment worden de overzichten van de lopende en binnengekomen wob-verzoeken namelijk nog handmatig door de diverse directies aangeleverd en tot één overzicht gebundeld door de informatiecommissaris. Deze lijsten worden vooralsnog niet volledig en fragmentarisch aangeleverd. 'Hierdoor kunnen we nu niet een eenduidig antwoord kunnen geven op je vragen hoeveel is afgewezen of tegemoetgekomen.'
De gemeente spreekt van 'taaie materie' maar zegt ook dat het beter moet. 'We werken nu aan het realiseren van één registratiesysteem waar alle wob-verzoeken op één plek geregistreerd worden. Hiermee kan automatisch een compleet overzicht van wob-verzoeken worden gegenereerd waardoor de cijfers ook inzichtelijker worden. We gaan overzichten met lopende verzoeken per week publiceren en beter sturen op publicatie van afgehandelde verzoeken. De data moeten dus vanaf nu steeds beter op orde komen.'
Traag
Jorg Leijten is economie redacteur bij NRC en wob't met enige regelmaat. Ook hij heeft slechte ervaringen met Amsterdam. 'Deze stad is de traagste en het moeizaamst in het afhandelen van verzoeken in vergelijking met andere gemeenten in Nederlands.'
'Er wordt gewoon zo moeilijk gedaan, je moet bezwaar maken, dreigen met de rechter om iets in gang te krijgen'
Als voorbeeld haalt hij het verzoek rondom de vertrekregeling van oud-brandweercommandant Leen Schaap aan. 'Het duurde uiteindelijk een maand of tien voordat er stukken kwamen. Ze bleken minimaal gezocht te hebben. Er ontbraken allemaal documenten. Ze wilden de gegevens niet geven. Alleen bleek Schaap er zelf geen bezwaar tegen te hebben. Een paar weken later kwam het jaarverslag van de veiligheidsregio uit waar het bedrag in stond. Terwijl daarvoor nog voor de bezwarencommissie stonden. Er wordt gewoon zo moeilijk gedaan, je moet bezwaar maken, dreigen met de rechter om iets in gang te krijgen.'
Leijten herkent het beeld dat Amsterdam de informatiesystemen niet op orde heeft. 'Als je over een bepaald onderwerp iets vraagt, dan kunnen ze niet snel inventariseren welke stukken er allemaal zijn. Alles gaat stroperig.'
Twee jaar
Voor Muller loopt er al ruim twee jaar een wob-verzoek, dat hij in september 2018 indiende. 'Het begon in dit geval met het bizarre feit dat het verzoek over het hoofd was gezien. Ondanks de excuses die toen werden gemaakt, werden ook daarna alle termijnen overschreden, zelfs toen ik met de gemeente nieuwe afspraken maakte over een nieuwe termijn. Na maanden wachten kreeg ik geen enkel document, want alle stukken zijn door de gemeente integraal geweigerd. Een paar dagen voor de zitting stuurde de gemeente de rechtbank nog een hele stapel plotseling aangetroffen documenten toe die zelfs de bezwaarschriftencommissie zijn onthouden. De rechtbank broedt daar nu op, maar feit is dat ruim twee jaar na indiening van het verzoek nog geen enkel document is verstrekt.'
'In de dagelijkse praktijk merk je een onnodige kramp als het op openbaarheid aankomt'
Volgens de Telegraafverslaggever is Amsterdam alles behalve transparant. 'In de dagelijkse praktijk merk je een onnodige kramp als het op openbaarheid aankomt. In Amsterdam worden de uitzonderingsgronden vrijwel standaard gebruikt. We hebben al meerdere keren excuses gehad van de gemeente. In een geval werd een ambtenaar zelfs de laan uitgestuurd omdat hij ons een volledig incompleet besluit stuurde en ons met een kluitje het riet in wilde sturen.'
Volgens Muller moet de knop in de Stopera echt om. 'Nu journalisten bij overschrijding van termijnen al gedwongen worden om de gemeente in gebreke te stellen en vervolgens naar de rechter moeten stappen om alleen al een besluit af te dwingen, maak ik mij vooral grote zorgen over al die Amsterdammers die tegen dezelfde obstakels aanlopen en geen geld, kennis, zin of tijd hebben voor juridische procedures. De urgentie moet in het stadhuis gevoeld gaan worden. De woorden van de burgemeester klinken mooi, maar er kwam uiteindelijk nog niks van terecht.'
Cultuur
Over de komst van de nieuwe Wet open overheid is hij niet heel positief. 'Een wet kan geen cultuur veranderen. De oorspronkelijke Wet open overheid is in de Tweede Kamer ook helemaal uitgekleed en niet veel beter dan de Wob. Er komt een soort klachtencommissie, maar wat heb ik daar aan? Ik wil gewoon tijdig documenten.'
Leijten deelt die mening: 'Als de cultuur niet verandert, kun je heel veel wetten maken, maar dan schiet je nog steeds niks op. Er moet binnen de ambtenarij gewoon iets veranderen.'
💬 Whatsapp ons!
Heb jij tips? Of een interessante foto of video gemaakt? Stuur ons jouw nieuws op 0651190938!