“Zo’n drie jaar geleden toen de coronacrisis startte, stuitten we op veel onbegrip vanuit de samenleving”, begint voorzitter van de Nederlandse Boa bond Ruud Kuin. Boa en handhaver zijn twee termen voor dezelfde functie en vallen onder Toezicht en Handhaving Openbare Orde (THOR) bij de gemeente. Coronaregels veranderden in die tijd snel, maar er was ook veel verschil in het handhaven door het land heen: “Regionaal werd bij sommige maatregelen wel opgetreden in bijvoorbeeld Amsterdam, maar in andere steden dan weer niet. Dat wekte heel veel onduidelijkheid.”

Uit cijfers van gemeente blijkt dat in 2020 in totaal 469 meldingen werden gedaan van bedreigde THOR-medewerkers. Dit betreft medewerkers van gebiedsteams, handhavers, toezichthouders en andere personen die de rust op straat moeten bewaren. In 2022, twee jaar later, is het aantal meldingen gestegen naar in totaal 799.

De meldingen worden gesplitst in drie verschillende categorieën: fysieke agressie, persoonlijke bedreiging en (non)-verbale agressie. Vooral het aantal meldingen van persoonlijke bedreigingen is fors gestegen van 213 in 2020, naar 290 in 2021 en 479 in 2022. Dit gaat om verbale bedreigingen waarbij voorbij de werkzaamheden van de toezichthouder wordt gegaan. Denk aan uitspraken als ‘ik weet waar je woont’ en ‘ik kom je met tien vrienden opzoeken’.

Een handhaver, die anoniem wil blijven, vertelt dat deze cijfers kloppen met zijn ervaringen en die van zijn collega's. "Het gebeurt steeds meer dat er groepjes jongeren op scooters langsrijden en woorden als 'homo' en 'kankerlijer' roepen." Hiernaar handelen is volgens de boa in kwestie lastig: "Je kunt een kenteken noteren, een waarschuwing geven nadat je ze op het matje roept. Maar het hele logistieke proces zit niet mee."

Aanhoudende ontevredenheid

Ook Kuin herkent de cijfers in Amsterdam: “Niet alles wordt gemeld, vooral de verbale agressie wordt weinig gemeld door handhavers.” Dit zou betekenen dat de hoeveelheid agressie en bedreigingen eigenlijk nog hoger zou zijn als alles gemeld zou worden.

Volgens de handhaver is vooral de taxiwereld harder en harder geworden. Handhavers hebben het recht om boetes uit te schrijven wanneer taxi's bijvoorbeeld verkeerd geparkeerd staan: "Er bestaat een zwarte lijst met handhavers. Je banden worden lek gestoken, er wordt op je auto gekrast en soms hangt je naam, kenteken en foto in taxi's." Een van zijn collega's werd tot aan huis gevolgd, waardoor ook zijn gezin in gevaar kwam: "Dan vraag je je af waar je je werk eigenlijk nog voor doet."

Kuin verklaart de toename door de groter wordende normvervaging. "We hoopten dat het aantal bedreigingen af zou nemen nadat de maatregelen langer geleden waren, maar helaas", zegt hij. “Corona heeft in negatieve zin bijgedragen aan verharding en polarisatie. Het vertrouwen in de overheid en in gezag blijft afnemen." Het is een trend geworden, denkt hij: “Filmen, een grote bek geven, met groepen op iemand afstappen, het komt veel te vaak voor.”

De polarisatie vertoont een stijgende lijn, Kuin noemt het een normvervaging waar boa’s mee te maken hebben. Wanneer een groot deel van de maatschappij het steeds normaler vindt om regels te overtreden, dat kan ook door rood rijden zijn en troep op straat laten liggen, is het automatisch aan toezichthouders en handhavers om daartegen op te treden: “Het baart wel zorgen voor de toekomst als er niets gedaan wordt.”

Wapenstok of niet

Door personeelstekorten bij de politie, denkt Kuin dat de taak van boa’s verschuift. “Boa’s zijn er voor de leefbaarheid, politiemedewerkers zijn er voor de openbare orde. Maar dat is aan het schuiven." De discussie over de middelen die de handhaver krijgt om toezicht te kunnen houden wordt al lang gevoerd. De korte wapenstok is volgens veel boa's gewenst, ook volgens de boa bond is dit een middel dat goed werkt. Als proef kregen twintig boa’s in 2021 in het centrum een wapenstok. Daaruit kwam dat deze veertig keer gebruikt was, waarvan zestien keer om mee te slaan.

In de zomer van 2022 werden 443 boa’s ondervraagd, het merendeel zou zich veiliger voelen met een korte wapenstok. “Maar het is niet per se om hem daadwerkelijk te gebruiken, je kunt mensen er letterlijk mee op afstand houden door de stok alleen al zichtbaar bij je te dragen”, vertelt de voorzitter van de vakbond. “Het is naïef om te denken dat mensen kunnen handhaven zonder middelen." Afgelopen december werd door de burgemeester een verzoek ingediend bij de overheid om handhavers in het centrum allemaal een wapenstok te geven.

Boa’s die al een stok in gebruik hebben, bijvoorbeeld doordat ze op plekken werken waar niet snel hulp kan komen als dat nodig is, moeten geregeld een test doen of ze hem goed gebruiken. “Met pepperspray en bodycams in het zicht denken mensen waarschijnlijk toch een extra keer na voordat ze handhavers iets aandoen”, denkt de voorzitter. In 2017 kregen handhavers in Zuidoost tijdelijk een wapenstok: “Zij merkten verandering. Waar ze met stok op een grote afstand werden uitgescholden, kwamen er na de afschaffing grote groepen bijna op de punt van hun schoenen staan.”

Terugwinnen van gezag

"Tijdens werktijd ben je met z'n tweeën en heb je een noodknop. Als je de hoek om loopt naar huis ben je helemaal alleen", zo schetst de betreffende handhaver die zijn verhaal doet. "Ik ben bang dat we naar een maatschappij gaan waar dit normaal is."

Een woordvoerder laat namens de gemeente weten dat de veiligheid van medewerkers voorop staat. Onder andere de pilot met korte wapenstokken moet helpen om die veiligheid te bevorderen. Medewerkers worden begeleid in het doen van aangifte. Volgens Kuin is het aan de politiek: "Vertrouwen, respect en gezag moet worden teruggewonnen bij de Amsterdammer. Daar hopen we op, want toezicht is een heel belangrijk onderdeel van de stad.”