Achtergrond
Brandweercommandant Schaap bij afscheid: ook tijdens blussen niet geluisterd naar leiding
Bij een grote brand in het Westelijk Havengebied is in 2017 door brandweerlieden niet geluisterd naar de hoofdofficier van dienst. De brandweerlieden besloten het tactische blusplan van de hoofdofficier niet uit te voeren, waardoor de brand uitslaand werd. 'Het anarchisme binnen de kazernes baart mij grote zorgen', vertelt vertrekkend brandweercommandant Leen Schaap in een uitgebreid afscheidsinterview met AT5.
Schaap: 'Brandweermannen waren van alle kanten aan het blussen. Ik zal het niet te technisch maken, maar de hoofdofficier van dienst kan besluiten of een brand open wordt gegooid of dicht wordt gehouden. Dat is een strategische beslissing. Hij (de hoofdofficier van dienst, red) besloot om de brand binnen te houden. Ik liep om het gebouw heen en er stonden brandweermannen met straatstenen de ramen in te gooien.'
Schaap kwam in 2016 over van de politie en kreeg van toenmalig burgemeester Van der Laan de lastige opdracht om als brandweercommandant te zorgen voor een cultuurverandering binnen het korps. Er zou sprake zijn van 'een wittenmannenbolwerk' waar racisme, seksisme en discriminatie veelvuldig voorkwamen. Het verzet tegen Schaap en de verandering was groot binnen de Amsterdamse brandweer. Het resulteerde uiteindelijk in een onherstelbare vertrouwensbreuk tussen de commandant en de uitrukdienst. Eind mei kondigde burgemeester Femke Halsema aan dat het tijd was voor een nieuwe brandweercommandant: Leen Schaap moest vertrekken.
Leiderschap wordt niet geaccepteerd
De vertrekkende commandant vertelt verbaasd te zijn over het feit dat er niet naar het bevel van een hoofdofficier wordt geluisterd. 'Ze zeiden gewoon tegen mij dat de brand eruit moest, in tegenstelling tot wat de hoofdofficier had besloten. Dat is gewoon ook op straat het niet accepteren van leiderschap. Het anarchisme in kazernes zet zich voort in de uitvoering van het werk op straat. Dat baart mij zorgen. De mannen doen zelf wat ze denken dat goed is.'
Gesloten cultuur
Nadat Schaap in 2016 aantrad, ontstond er een heftige strijd tussen de korpsleiding en de uitrukdienst. 'De Amsterdamse brandweer stond met zijn rug naar de stad', antwoordt Schaap op de vraag hoe hij het korps aantrof. 'Ik moest van het veiligheidsbestuur iets doen aan de gesloten cultuur.'
Binnen de uitrukdienst heerst het gevoel dat de korpsleiding te veel meekijkt met het werk. Die boodschap werd ook verkondigd bij het inspreken van brandweerlieden tijdens de commissie Algemene Zaken in de gemeenteraad. Schaap zegt daar nu over: 'Zij zeggen: ''de leiding kijkt over onze schouder mee en daarom komt de Amsterdammer in gevaar.'' Ja inderdaad, ik kijk over de schouder mee. Want dat is nodig. Tijdens oefeningen zie ik de meest ervaren brandweermannen worstelen met een straalpijp. De geoefendheid kan echt nog beter. Het is net of een timmerman niet weet of hij de voor- of achterkant van een hamer moet gebruiken.'
Discriminatie en seksisme
De lijst met incidenten rondom discriminatie, racisme, seksisme en pesten was lang. 'Ik heb zeker in mijn beginperiode daar te veel voorbeelden van gezien. Daar moest ik iets aan doen. Maar let wel op, het komt in de hele maatschappij voor en ook dus binnen de brandweer. Maar het is belangrijk om het bespreekbaar te maken. Maar als ik iemand bij de brandweer aansprak op discriminerend gedrag, dan schaart men zich als een gesloten groep om diegene heen. Onverlet wat diegene gedaan heeft.'
Maffia
In zijn strijd tegen ontoelaatbaar gedrag, gebruikte Leen Schaap regelmatig termen waardoor veel onrust ontstond. Zo vergeleek hij de ondernemingsraad met de maffia. Spijt van deze opmerking heeft de vertrekkend commandant niet. 'Het waren welbewust gekozen woorden. De OR hield elke modernisering tegen. De Ombudsman heeft de medezeggenschap ook ontmaskerd als mensen die alleen maar traineren, saboteren en bedriegen. Als ik het woord maffia niet had gebruikt, was dit nooit boven water gekomen. Ik heb er vast mensen mee gekwetst, maar het was welbewust. Het diende een doel.'
'Normloze organisatie'
Intern houden van de harde woorden was geen optie, zo stelt Schaap. 'Het kenmerk van leiderschap bij de brandweer tot 2016 was alles intern houden. Alles bespreken en nog maar eens bespreken. Verbinden, en nog meer verbinden. Eberhard van der Laan heeft gezegd dat ik niet op diezelfde voet moest doorgaan. Ik moest minder op de verbinding zitten en de confrontatie aangaan. Het begrenzen moest gebeuren. Ik trof een normloze organisatie aan.'
Volgens Schaap is het leiderschap binnen de Amsterdamse brandweer nu weer in positie. 'Toen ik kwam, runde de ondernemingsraad de tent. Dat is nu omgedraaid. In een bedrijf hoort de leiding bij de leiding te liggen.' Wel waarschuwt Schaap dat er nog een grote stap te maken is wat betreft het leiderschap op de kazernes. 'Daar heb ik dingen gezien waar ik echt van geschrokken ben.'
Reactie leden uitrukdienst
De ferme uitspraken die Schaap in gesprek met AT5 doet vallen niet bij iedereen in goede aarde. Een groep brandweerlieden, die eerder al in een brief het vertrouwen in de korpsleiding op heeft gezegd, reageert bij monde van een woordvoerder in ferme taal op de uitspraken van Schaap.
'Zoals de afgelopen drie jaar wel vaker is gebleken laat de heer Schaap vandaag weer zien hoe je mensen ernstig kan beschadigen. Hoewel hij drie jaar heeft mogen rondlopen tussen echte professionals blijkt hij nog steeds een rancune te hebben', stelt de zegsman.
'Wij kijken uit naar een volwassen samenwerking met onze nieuwe commandant die waarschijnlijk niet de media nodig heeft om zich te profileren. Hierbij willen wij burgemeester Halsema bedanken voor deze ware verlossing en juiste beslissing.'
Dit is deel één van het afscheidsinterview met Leen Schaap. Vrijdag verschijnt deel twee, waarin het verzet tegen Schaap als brandweercommandant en zijn vertrek worden besproken.