'Ik heb het Inspectierapport gelezen en ik vind wel dat wij nog veel dingen te verbeteren hebben. En voor de zaken die niet goed zijn gegaan, wil ik in ieder geval als mens 'sorry' zeggen', aldus waarnemend hoofdofficier van justitie John Lucas in het eindejaarsgesprek met AT5.

Het Openbaar Ministerie (OM) reageert daarmee voor het eerst op het kritische rapport van de Inspectie Justitie & Veiligheid dat in november van dit jaar verscheen. 'Ik zit regelmatig in metro 53 en en ik denk er iedere keer aan. Dit kan zomaar een willekeurig iemand overkomen. En dat is afschuwelijk', vertelt Lucas. 

Op 27 juli 2017 ontstond grote paniek in metro 53 toen een passagier werd doodgestoken. Het ging om de 38-jarige Joost Wolters, die op weg was naar zijn vriendin en pasgeboren kind. De dader - Philip O. - was op dat moment op proefverlof van de gesloten afdeling psychiatrie van het AMC. Na de steekpartij deed hij een vreugdedansje en likte het mes af. 

AT5 en de Volkskrant deden vorig jaar uitvoerig onderzoek naar de zaak en de levensloop van de schizofrene Philip O. Uit die reconstructie bleek in 2018 dat in twaalf jaar tijd vele, ernstige inschattingsfouten zijn gemaakt door verschillende instanties, waaronder het AMC, de reclassering, de gevangenis in Vught en het OM. 

De Inspectie Justitie en Veiligheid bevestigde de bevindingen van AT5 en de Volkskrant. Uit het rapport  komt een beeld naar voren van overheidsdiensten en hulpverleners die langs elkaar heen werkten, waardoor een gebrek aan regie ontstond. Bovendien is op cruciale momenten niet ingegrepen, terwijl dat wel had gekund en gemoeten.  

Dader kon jeugd-tbs ontlopen

De hoofdofficier van justitie vertelt in gesprek te zijn met de nabestaanden van het slachtoffer. 'In dat gesprek bleek dat zij nog meer zorgen hadden over het optreden van justitie. Ik probeer dat te internaliseren en te kijken hoe we daar een antwoord op geven. Ik weet niet of we overal een antwoord op hebben, maar ik ga wel als hoofdofficier van dit parket heel kritisch kijken wat wij anders hadden kunnen doen en waar we van kunnen leren', vertelt Lucas. 

Naast instanties die langs elkaar heen werkten, constateerde de Inspectie dat het Openbaar Ministerie de fout in ging met het uitvoeren van een PIJ-maatregel (jeugd-tbs) die door de rechtbank aan Philip O. was opgelegd toen hij op zijn zestiende een leeftijdsgenootje neerstak tijdens een ruzie. De dader wist die jeugd-tbs te ontlopen door naar het buitenland te verhuizen. De Inspectie schreef daarover:

Op de vraag waarom het OM niet alsnog de jeugd-tbs heeft geëxecuteerd, heeft Lucas geen pasklaar antwoord. 'Dat vind ik moeilijk uit te leggen op dit moment. Maar ik ben het ermee eens dat deze maatregel veel langer ten uitvoer had kunnen worden gelegd. Die keuze is niet gemaakt door de officieren die daarna de zaken hebben behandeld. Ik probeer dat nog nadrukkelijk uit te zoeken. Het had gekund en ook gemoeten', stelt de hoofdofficier nu. 

Openstaande straf

Philip O. pleegde in het najaar van 2015 - anderhalfjaar voor de fatale steekpartij in metro 53 - een gewapende overval op een tankstation in Zuidoost. Een officier van justitie besloot hem daarop naar het Pieter Baan Centrum te sturen om zijn geestesgesteldheid te laten onderzoeken. In de rapportage die de zaaksofficier terugkreeg, stond expliciet vermeld dat de man nog een jeugd-tbs open had staan.

Toch is daar in 2016 - tijdens de rechtszaak over de overval - niets mee gedaan. O. kreeg alleen 2 jaar gevangenisstraf. In februari 2017 - een paar maanden voor de fatale steekpartij in metro 53 - kwam hij voorwaardelijk vrij.

De OM-topman benadrukt uit te gaan zoeken waarom O. tijdens de rechtszaak over de overval op het tankstation niet alsnog naar een kliniek is gestuurd om zijn eerder ontlopen jeugd-tbs uit te zitten. 'Dat ga ik wel nog uitzoeken. Dat gaan wij ook bespreken: waarom is het achterwege gebleven?', aldus Lucas. 

Slachtofferzorg

De Tweede Kamer debatteerde op 12 december met Minister Sander Dekker van Rechtsbescherming over de fouten die zijn gemaakt rondom de begeleiding van Philip O. Verschillende Kamerleden lieten zich toen kritisch uit over de rol van het OM en de geboden slachtofferzorg aan de nabestaanden van Joost Wolters. 

Daarover zegt Lucas: 'Er is heel veel misgegaan in de samenwerking tussen de organisaties. Dat erken ik ook en lees ik ook in het rapport van de Inspectie. Wat betreft slachtofferzorg doen wij het niet altijd goed. Daarin hebben wij nog veel dingen te verbeteren. Wij zullen moeten zorgen dat datgene wat juridisch relevant is, vertaald wordt naar slachtoffers, zodat we kunnen uitleggen waarom we dingen doen.'

'En tegelijkertijd: we zullen ook altijd fouten blijven maken. In een organisatie die onder druk staat, waar heel hard gewerkt wordt, zullen af en toe fouten worden gemaakt. En dan moeten we soms ook eerlijk erkennen als we fouten maken', besluit de hoofdofficier.