Cultuur
De geschiedenis van Vlooienburg: 'Dit was de kern van de Joodse gemeenschap'
In de 17e eeuw bevond zich op de plek waar nu de Stopera staat een complete woonwijk met duizenden inwoners: Vlooienburg. Hoewel er weinig bekend is over de buurt en haar eerste inwoners komt daar nu door archeologisch onderzoek verandering in. In de documentaire Vlooienburg, de geschiedenis van een Joodse wijk, die zondag bij AT5 te zien is leer je meer over dit onderzoek.
De wijk ontstaat als in de periode tussen grofweg 1600 en 1750 zo'n 14.000 mensen van over bijna heel Europa naar Amsterdam emigreren en in Vlooienburg neerstrijken. Eerst zijn het vooral vluchtelingen uit Spanje en Portugal, maar later komen er ook Asjkenaziem of Hoogduitse Joden uit Midden- en Oost-Europa naar de wijk.
Godsdienstvrijheid
De veelal Joodse emigranten ontvluchten Spanje en Portugal voor de inquisitie van de katholieke kerk. Hier, in het vrije Amsterdam, kunnen de vluchtelingen weer een Joodse toekomst opbouwen, tot aan de Tweede Wereldoorlog.
Maar hoe leefden zij? En hoe Joods waren zij nog na jarenlange onderdrukking? Over de verhalen van de Vlooienburgers is veel historische kennis, maar nooit eerder werd deze gekoppeld aan archeologisch onderzoek.
Identiteit Amsterdammers
Stadsarcheoloog Jerzy Gawronski is een van de onderzoekers. Met opgegraven materialen uit de wijk wordt een reconstructie gemaakt van het leven in de 17e en 18e eeuw. 'Dat zegt iets over de identiteit van de vroegere Amsterdammers', vertelt Gawronski.
Archeologisch onderzoek
Ook in York, Engeland, wordt onderzoek gedaan naar de archeologische vondsten uit de beerputten die zijn gevonden tijdens de aanleg van de metro Oostbaan in 1981 en 1982. Op hetzelfde moment werd daar namelijk ook archeologisch onderzoek verricht. 'Het zijn zakken vol scherven en botten', zegt Gawronski.
Heropgevoed in het Joods-zijn
Verschillende onderzoekers, onder wie promovendus Marijn Stolk, buigen zich over meerdere invalshoeken, zoals de materiële cultuur van het dagelijks leven. Waar kwamen bijvoorbeeld de potten en pannen vandaan? En hoe zag hun voedingspatroon eruit? Welke dieren werden er gevonden?
In de Ets Haim bibliotheek van het Joods Historisch Museum vertelt historicus Tirtsah Levie Bernfeld dat Joodse vluchtelingen die in Amsterdam aankwamen in de 17e eeuw, hun geloof jarenlang niet konden belijden. Zij moesten worden heropgevoed in het Joods-zijn.
Reconstructie
Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam koppelen archeologische en historische data om op basis van die gegevens een 3D animatie te kunnen maken van Vlooienburg in de 17e eeuw. Zo wordt de geschiedenis van de wijk steeds duidelijker.
De documentaire Vlooienburg, de geschiedenis van een Joodse Wijk is vanaf zondag 18 oktober te zien op AT5 en terug te zien via AT5.nl
AT5