"Ik was verbaasd", vertelt klimaatactivist Sieger Sloot terwijl hij door een dik dossier bladert. Daarin staat hoe vaak, wanneer en welke gegevens de politie van hem heeft opgevraagd. 

"Op 15 oktober 2022, een paar weken voordat ik meedeed aan een protest bij Schiphol met Extinction Rebellion waar we privéjets aan de grond wilden houden, zie je dat de politie en marechaussee meerdere keren informatie hebben opgevraagd. En vanaf dat moment vroegen ze ook gegevens van mijn partners, ouders en kinderen op."

'Politie verzamelt gegevens op grote schaal'

En Sloot is geen uitzondering. Uit een onderzoek van Investico, Trouw en De Groene Amsterdammer, blijkt dat de politie op grote schaal gegevens van demonstranten verzamelt. 

Het overkwam ook Akelei de Lange, activist van onder andere Extinction Rebellion en Kick Out Zwarte Piet. "Het bleek dat de politie van mij de afgelopen twee jaar zestig keer gegevens heeft opgevraagd. En ook met aantallen van zeventien keer per dag. Waarom the need voor een half politiekorps om mij op te zoeken in het systeem?"

Volgens de activisten zorgt het opvragen van gegevens door de politie voor een intimiderend gevoel. "Als er nu een politieauto voor mijn huis staat dan denk ik wel twee keer na of ik de deur open doe als er aangebeld wordt", zegt De Lange. 

Sloot is inmiddels wel wat gewend. Voorafgaand aan een protest van Extinction Rebellion in januari kreeg hij thuis bezoek van de politie. Het doel: hem arresteren voor opruiing, omdat hij deel zou nemen aan dat protest en anderen opriep dat ook te doen. Hij was niet thuis - zijn vrouw en kind wel - maar heeft zich later zelf gemeld bij de politie. 

Sloot vindt het vooral zorgwekkend dat gewone politieambtenaren, die niet bezig zijn met een specifiek onderzoek, toegang hebben tot de privégegevens. "Waarom zou je informatie over mijn vrouw en kinderen moeten kunnen hebben?", vraagt Sloot zich af.

Ot van Daalen is advocaat en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in privacy en cybersecurity, en vond de resultaten van het onderzoek zorgwekkend. "Behoorlijk schokkend dat er zo veel gegevens van demonstranten worden opgevraagd. Maar wat ik misschien nog wel schokkender vindt, is dat er niet wordt bijgehouden waarom ze die gegevens opvragen", aldus Van Daalen.

Kinderen en partners ook onder de loep

Een woordvoerder van de politie laat in een reactie weten: "Als mensen online aankondigen dat ze strafbare dingen gaan doen, zoals het bezetten van een snelweg, kan dat reden zijn om te kijken wie deze mensen zijn."

Maar dat ook de gegevens van de ouders, kinderen en partners van demonstranten worden opgevraagd door de politie kan volgens de woordvoerder niet de bedoeling zijn. "Dat er ook op grote schaal ouders en kinderen van demonstranten en activisten worden bevraagd zoals media schrijven, is niet te verklaren. We zoeken uit of dit klopt en zo ja, waarom dit gebeurt, ook om onze werkwijze waar nodig aan te scherpen."

Volgens Van Daalen zijn de gevolgen voor het demonstratierecht groot. "Ik ben er niet tegen dat de overheid bepaalde gegevens kan gebruiken. Dat kan zelfs goed zijn. Maar je moet het wel goed uitleggen en zorgen dat het niet te ver gaat. Als het dus zo wordt dat mensen zich geïntimideerd voelen of bang zijn om de straat op te gaan omdat dan misschien hun gegevens geregistreerd worden, dan zou je kunnen zeggen dat de rechtsstaat daarmee in het geding is."

Het schrikt activisten Sloot en De Lange niet af. "Ik word er alleen maar bozer en strijdlustiger van, ik ga zeker door", verklaart De Lange. Ze begrijpt wel dat de politie gegevens wil verzamelen van mensen bij ontregelende protestacties, maar zegt het verzamelen van deze gegevens buitenproportioneel te vinden. "Het wordt echt overschreden."

En ook Sloot is niet terughoudender geworden door dit onderzoek. "Wij vragen ons af wat radicaler is: een snelweg blokkeren of de fossiele industrie met 17,5 miljard per jaar subsidiëren. Dat is 48 miljoen euro per dag. Ik vind dat misdadig. Ik vind het dus eigenlijk helemaal niet zo radicaal om daartegen in te gaan. Sterker nog, burgerlijke ongehoorzaamheid is in dit geval een burgerplicht".

'Belangrijke taak voor de wetgever'

Van Daalen vreest dat dit fenomeen alleen nog maar zal toenemen in de toekomst: "Ik denk dat er daarom een belangrijke taak is voor de wetgever om hier de politie tot de orde te roepen: als je gegevens opvraagt, doe het dan met een reden."