In 2011 startte de gemeente met een intensieve aanpak van honderden jonge veelplegers: de Top 600. Deze groep zou verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de overvallen, straatroven, woninginbraken en drugscriminaliteit in de stad. Eén van de doelen van de aanpak is het zo veel mogelijk terugdringen van criminaliteit bij deze groep. Elke persoon op deze lijst zou een zogenoemde regisseur toegewezen krijgen, die samen met betrokken organisaties een plan van aanpak moet coördineren. 

De onderzoekers vergeleken de recidive (herhaling van strafbaar gedrag, red.) van personen op de lijst, met de recidive van personen die nét niet op de lijst terecht zijn gekomen of waarvan de aanpak nooit van start is gegaan. Wat blijkt: tijdens het onderzoek gaan beide groepen minder vaak opnieuw de fout in, maar de groep die net buiten de Top 600 valt, kent een hogere afname in criminaliteit dan de Top 600-groep. 

Gedragsverandering is moeilijk

De resultaten indiceren dat de aanpak van recidive niet of zelfs averechts werkt. Een eerste mogelijke verklaring is dat gedragsverandering bij Top 600-personen moeilijk is, omdat het een zware doelgroep met problemen betreft. Er is naast crimineel gedrag vaak sprake van psychische problematiek, verslaving, schulden en/of dakloosheid. "Wellicht is het doel recidivevermindering te hoog gegrepen voor de doelgroep of te hoog gegrepen voor een groot deel van de doelgroep", aldus het WODC. 

Een tweede mogelijke verklaring is dat het deel van de aanpak dat is gericht op rehabilitatie onvoldoende lijkt te worden uitgevoerd zoals beoogd. 

Zo beschikken regisseurs over steeds minder mogelijkheden om toekomstperspectief te kunnen bieden, met name op het gebied van wonen en zorg. Op die manier zou het moeilijker zijn geworden om de personen te motiveren voor gedragsverandering. Gemiddeld is bijna een kwart van de Top 600-personen dakloos, terwijl een vaste woning volgens het WODC een belangrijke voorwaarde is om andere stappen richting herstel te kunnen zetten.

Wachtlijsten in de zorg

Enkele hulpverleners vertellen in interviews dat in het begin van de aanpak het nog lukte om om toekomstperspectief te bieden. Maar in de loop van de tijd werd dit steeds ingewikkelder. Zo zijn er te weinig geschikte woningen en ook in de zorg zijn de wachtlijsten lang. Daarnaast hebben hulpverleners last van toenemende bureaucratie bij het aanvragen van geld voor bijvoorbeeld een nieuwe matras of fiets.

De bevindingen van de Top 600-aanpak, gericht op het verminderen van criminaliteit, zijn opmerkelijk. Het lijkt erop dat een strengere aanpak juist kan leiden tot een toename van geregistreerde criminaliteit. Dit komt doordat personen die deelnemen aan deze aanpak eerder op de radar van de politie verschijnen. De aanpak legt de nadruk op snelle en strenge straffen, wat betekent dat mensen sneller worden gearresteerd en gestraft. Desondanks zijn er volgens de onderzoekers redenen om te geloven dat dit effect niet per se groter is bij de Top 600-groep vergeleken met de groep buiten de aanpak.

Uitbreiding van de aanpak

Volgens de onderzoekers is er meer onafhankelijk onderzoek nodig naar de effectiviteit van de aanpak om te bepalen of het wel of niet zijn doelen behaalt. Het WODC adviseert onder andere om de Top 600-aanpak niet verder uit te breiden naar andere doelgroepen zolang niet bewezen is of en bij wie de aanpak werkt. De afgelopen jaren is de aanpak zich op meer doelgroepen gaan richten.

Maar deze uitbreidingen zijn gedaan met het idee dat de aanpak effectief is en het nieuwe rapport laat zien dat de recidivevermindering ook optreedt bij de controlegroep, dus de recidivedaling lijkt niet het gevolg te zijn van de Top 600-aanpak, denkt het onderzoekbureau. "Zolang de effectiviteit van de aanpak niet is bewezen lijkt terughoudendheid in het uitbreiden van de aanpak op zijn plaats."