"Tot vanavond en lief zijn hoor!" Het zijn de laatste woorden die de 6-jarige Joodse Salo Muller hoort van zijn moeder die bewuste ochtend in 1942. De voormalige fysiotherapeut en schrijver is nu 87 jaar en is één van de ruim 46.000 Joodse slachtoffers die in de Tweede Wereldoorlog gevangen zaten in de Hollandsche Schouwburg. Zijn verhaal is, samen met dat van 39 anderen, in een glazen druppel gegoten.

Op de binnenplaats hangen aan beide wanden van het voormalige theater de veertig glazen druppels met in elk een foto van een Joods slachtoffer. Door een audioapparaat bij de glazen druppel te houden, kan de bezoeker een getuigenis beluisteren van de Joodse gevangene over zijn of haar dagen in de Hollandsche Schouwburg. Verhalen over de mensonterende en angstige omstandigheden waarin zij hier vast werden gehouden door de Nazi’s. De verhalen zijn audiofragmenten die zijn ingesproken naar aanleiding van persoonlijke brieven of dagboekfragmenten, en in enkele gevallen gesproken getuigenissen van slachtoffers die de Holocaust hebben overleefd.

Weggesmokkeld uit de crèche

De druppels zijn vanaf 11 maart te zien in de Hollandsche Schouwburg, dat nu onderdeel is van het Nationaal Holocaustmuseum. Het andere gedeelte van het museum huist in de voormalige Hervormde Kweekschool aan de overkant van de Plantage Middenlaan. Van hieruit werden via de schutting honderden Joodse kinderen uit de naastgelegen crèche weggesmokkeld voor de onderduik. 

Muller kan zich haarscherp herinneren wat er die dag in 1942 gebeurde op de plek waar nu de druppels hangen. Zijn moeder was die dag al opgepakt bij een razzia en zijn vader voegde zich bij zijn vrouw in de Hollandsche Schouwburg. Salo werd later die dag opgepakt.

Mensen met koffers

Muller: "Ik werd in een overvalwagen gesmeten en we reden naar de Hollandsche Schouwburg. Ik zag allemaal mensen op koffers op de grond zitten en ik zie op het toneel mijn vader en moeder. Ik rende naar ze toe, klom het podium op en ik pakte de hand van mijn moeder. Toen kwam er een verpleegster en een soldaat en die rukte mij weg. Gillend en schreeuwend brachten ze me naar de overkant naar een kindercrèche en daar heb ik dus vier dagen gezeten. In m'n bed geplast en in m'n broek gepoept."

Ontwerper Boaz Bar-Adon en Barend Verheijen bedachten de druppels. "De vorm is ontstaan door de wens om het transparant te maken", vertelt Bar-Adon. "En aaibaar, zodat mensen er echt aan kunnen zitten. En als je langsloopt, onthult de foto zich. Het werkt als een soort lens. Eerst zie je het beeld niet en dan loop je er naartoe en maak je een-op-een contact met de persoon, zodat het verhaal echt aankomt. Vaak zijn de slachtoffers een wolk van namen en zijn de daders juist de hoofdspelers, en wij wilden dat omdraaien."

De druppels geven stem aan veertig gevangenen die vastzaten in de Hollandsche Schouwburg, van wie slechts een enkeling overleefde, zoals de inmiddels 87-jarige Salo Muller. Hij is als klein jochie vier dagen lang totaal overstuur in de crèche aan de overkant. Ver weg van zijn ouders. Muller: "Ik was zo onhandelbaar, dat ze mij in een houten bedje zetten met van die spijlen, dan kon ik er niet uit. Toen kwam er een soort bewaker, en die zei: 'Niet huilen meer, je mag met me meekomen, je mag weg, je oom staat voor de deur.' Muller: "Mijn oom zette mij op zijn nek, en zo zijn we weggelopen."

De smokkel uit de crèche en zijn onderduik redden Salo's leven. Maar zijn ouders moeten nog dezelfde avond op transport naar Westerbork en worden uiteindelijk vermoord in vernietigingskamp Auschwitz. In totaal treft 104.000 Nederlandse Joden hetzelfde lot.

Bijna vergeten

"Enerzijds zeggen we: trek een les hieruit, het is gebeurd en kan weer gebeuren", zegt Barend Verheijen, die de inhoudelijke kant van het ontwerp voor zijn rekening heeft genomen. "Maar deze mensen die hun eigen leven hadden, worden bijna vergeten als je niet uitkijkt. We proberen hun leven en hun verhaal terug te brengen in de geschiedenis, zodat we niet alleen 'het' niet vergeten, maar ook 'hen' niet vergeten." 

Salo Muller: "Hoe meer je erover denkt, hoe mooier, hoe emotioneler het wordt. Een druppel valt naar beneden en is weg. Deze druppel gelukkig niet."