Het Nationaal Holocaustmuseum: een eerste blik binnen de muren
4 mei 2023, 07.00 uur · Aangepast 4 mei 2023, 13.37 uur · Door Martine Bakker & Quirien Euwe
Jaren van verbouwingen aan de Plantage Middenlaan naderen langzaam hun einde. Aan beide kanten van de straat wordt nu nog druk gewerkt aan wat het Nationaal Holocaustmuseum gaat worden, een miljoenenproject dat een jarenlange aanloop kende. De komende maanden volgt AT5 de vorderingen tot aan de opening van het museum, begin 2024. Met vandaag een eerste kijkje binnen de muren van de voormalige Hervormde Kweekschool.
"Als er één plek moet zijn waar het over de jodenvervolging in het hele land gaat, dan is dat toch wel de hoofdstad", zegt Annemiek Gringold. Ze is namens het Joods Cultureel Kwartier projectleider van het grootschalige project. "En als je dan naar de hoofdstad kijkt, dan is deze straat, deze plek, met de Hollandsche Schouwburg en deze plek van redding, misschien wel het meest beladen."
Een impressie van de Henriëtte Pimenteltuin van het Nationaal Holocaustmuseum - Office Winhov
De Hollandsche Schouwburg is de plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog tienduizenden joden gevangen werden gehouden, voordat ze werden gedeporteerd. Na de oorlog werd het een herdenkingsplek en die functie behoudt het gebouw als het vanaf begin 2024 weer opengaat als onderdeel van het nieuwe Nationaal Holocaustmuseum. Het andere deel van dat museum opent dan aan de andere kant van de straat, in het gebouw van de voormalige Hervormde Kweekschool.
"Als je het heel scherp stelt, is deze plek het verschil tussen dood en leven"
"Hier lopen we door de nieuwe tijdelijke tentoonstellingszaal", zegt Gringold terwijl ze door het gebouw loopt, waar nu nog druk wordt gewerkt. "En ik zie dat onze olijfboom wordt geplant in de binnentuin. In de tuin komt een kunstwerk dat aan het museum wordt aangeboden namens vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap. Een kunstwerk om dank te zeggen aan de redders van joods leven tijdens de Shoa."
De Hervormde Kweekschool, 1925
Joods Cultureel Kwartier
Het Nationaal Holocaust Museum, 2023
Toen het in de Hollandsche Schouwburg te druk werd, werden veel joodse kinderen onder de twaalf jaar overgebracht naar de crèche, naast de kweekschool. Een muur scheidde de twee gebouwen van elkaar. De crèche is inmiddels weg, maar de muur staat er nog.
Projectleider Annemiek Gringold in de gangen van het museum
"Dit is eigenlijk de reden dat het museum op deze plek staat", vertelt Gringold terwijl ze naar de binnenplaats met de muur kijkt, die de Henriëtte Pimenteltuin gaat heten (naar de directrice van de crèche die het leven van honderden Joodse kinderen redde). "Sommige kinderen hadden de kans om eroverheen getild te worden. Als je het heel scherp stelt, dan is deze plek het verschil tussen dood en leven. De kinderen die aan deze kant uitkwamen zijn naar buiten gesmokkeld, via de route die we net liepen. Ze zijn eigenlijk een tweede keer in het leven gestapt."
Lange aanloop
Voordat de huidige renovatie kon beginnen, moest het Joods Cultureel Kwartier 21 miljoen euro binnen zien te krijgen, wat jaren duurde. In januari 2020 schonk de Duitse overheid vier miljoen euro aan het museum en dan was daar nog de kwestie rondom de joodse erfpachtgelden. De gemeente stelde in 2016 tien miljoen euro beschikbaar aan de Joodse gemeenschap als collectief, als tegemoetkoming voor de erfpacht die veel joden na de oorlog moesten betalen.
In de binnentuin wordt een olijfboom geplant
Dat geld zou dan naar projecten als het Nationaal Holocaustmuseum gaan, wat critici uit de joodse gemeenschap een sigaar uit eigen doos noemden. De bijdrage van de gemeente werd uiteindelijk vijf miljoen euro, waarmee de financiering in juni 2020 rond was. Maar enkele jaren daarvoor, in 2016, toen er pas twee miljoen euro binnen was, ging het museum al eens open.
Objecten van slachtoffers Holocaust
"Dat toont ook die urgentie aan die we hadden om al te gaan vertellen", vertelt Gringold. "Dat deden we eigenlijk alleen maar op de begane grond. Daar waren veel tijdelijke tentoonstellingen. Begin 2024 wordt het een vaste tentoonstelling die blijft staan en waar je ook scholen kunt ontvangen, met een educatief programma. Die tentoonstelling gaat over de hele geschiedenis van wat er in Nederland gebeurd is."
"Een museum als dit is er in Nederland eigenlijk nog nooit geweest"
Zo gaan de eerste verhalen over het leven van joden in Nederland en de opkomst van het antisemitisme in Duitsland. In het museum komen onder meer achttien vitrines met daarin persoonlijke objecten van achttien Holocaust-slachtoffers.
Ook de Hollandsche Schouwburg wordt grondig gerenoveerd
Opkomend antisemitisme
De vaste tentoonstelling begint op de tweede verdieping van het gebouw. De rest van de vaste tentoonstelling is te zien op de eerste verdieping. Daar gaat het uitgebreid over de bezettingsgeschiedenis en de Jodenvervolging in Nederland van begin tot eind. Maar het museum stopt niet bij het einde van de holocaust, zoals de holocaust voor de slachtoffers niet stopte bij het einde van de oorlog.
"De laatste zaal gaat erover hoe de Nederlandse samenleving na 1945 hier in Nederland met die Shoa is omgegaan. En daarmee vertelt het museum, inclusief het opkomend antisemitisme wat we nu ook weer zien, een heel compleet verhaal. En dat is er in Nederland eigenlijk nog nooit geweest."
AT5 besteedt op 4 en 5 mei veel aandacht aan de Dodenherdenking en Bevrijdingsdag. Op 4 mei volgen we vanaf 18.15 uur de Stille Tocht vanaf het Stadhuisplein naar de Dam, met aansluitend de Nationale Herdenking. Op 5 mei vieren we Bevrijdingsdag live vanuit de stad op AT5 tussen 18.30 uur en 19.30 uur.
