2-0 staat er na negentig minuten op het scorebord in Santiago Bernabéu. Het is 15 september 2010 en Ajax speelde voor het eerst in vijf jaar weer eens een wedstrijd in de Champions League. Die verloor het team kansloos van Real Madrid. Het was prijsschieten. De thuisploeg kwam tot 33 doelpogingen en alleen omdat Maarten Stekelenburg in vorm was is het geen 7-0 of nog erger geworden. Het waren mannen tegen jongens, typeert trainer Martin Jol na afloop.

‘Dit is Ajax niet meer.’ De kop boven de column van Johan Cruijff in De Telegraaf een paar dagen na het drama. Het gaat niet goed in de Arena, ook in de eredivisie is er weinig om enthousiast over te zijn. De supporters wachten al zes jaar op een kampioenschap en de daarbij behorende, zo gewenste, derde ster.

Frenkie de Jong, Matthijs de Ligt en Donny van de Beek zitten nog op de basisschool. Op het trainingsveld staan niettemin grote namen als Luis Suarez en Jan Vertonghen. Maar Cruijff is niet onder de indruk. Het is één groot drama. ‘Qua financiën, qua opleiding, qua scouting, qua aankoopbeleid en qua voetbal.’ Het is het startschot van een jarenlange stammenstrijd binnen Ajax.

De hand van Frank de Boer

'Er moesten koppen rollen. Hij wilde dat ex-voetballers, en dan met name die met een Ajax-verleden, het voor het zeggen kregen', blikt Ajax-verslaggever Jarno Grob van AT5 terug. Martin Jol stapt eind 2010 op. Hij wordt opgevolgd door Frank de Boer, op dat moment pas twee jaar trainer van het jeugdelftal.

De eerste wedstrijd onder zijn leiding wint Ajax met 2-0 uit bij AC Milan. Hij heeft wel dezelfde visie als Cruijff. Focussen op de eigen opleiding. En onder leiding van de oud-speler gaat Ajax weer 4-3-3 spelen. Ondanks het vertrek van Suarez die winter, wint De Boer eindelijk weer de titel én die derde ster. Ook de drie seizoenen erop wint de trainer met Ajax de eredivisie.

'Op dat moment was het echt de hand van Frank de Boer', verklaart Grob het succes. 'Er veranderde wat op het veld. Het was verfrissend ten opzichte van hoe Martin Jol het deed.' Toch heeft hij kanttekeningen. 'Die kampioenschappen zijn ook echt de zwakte van de rest geweest. Ajax heeft ze gekregen omdat de concurrentie zo slecht was.'

In het stadion was het niet heel spannend. 'Het spel mondde uit in balletjes breed tot je erbij in slaap viel. Achteraf, met de kennis van nu, had De Boer gewoon niet het materiaal om attractief, aanvallend voetbal te spelen.'

Fluwelen revolutie

Ondanks het sportieve succes, blijft Ajax een slangenkuil. Aanvankelijk snoeien Cruijff en zijn discipelen flink in het personeelsbestand. Allerlei bestuurders stappen op, oud-voetballers krijgen hun plekje. 'Dat zie je met name op directieniveau met Van der Sar en Overmars', zegt Grob. In respectievelijk 2012 en 2011 treden zij toe tot de directie. 'Die hadden op dat moment geen ervaring met het besturen van een bedrijf, wat Ajax is.'

De periode wordt vaak als een "fluwelen revolutie" omschreven. Dat houdt in dat zij geweldloos zou zijn. Maar voor onwelgevallige Ajacieden die opeens eruit geknikkerd worden voelt dat niet zo. 'Hij was zeker niet geweldloos', zegt Grob.

Hij wijst op Louis van Gaal, die in 2011 algemeen directeur zou worden. Cruijff steekt er een stokje voor. 'Die is niet bepaald met fluwelen handschoenen eruit gewerkt', zegt Grob. Ook teammanager David Endt wordt na vijftien jaar opeens uit zijn functie gezet. 'Een jaar later was hij grijs', zegt Grob.

Zoals wel vaker bij revoluties, komen er ook weer nieuwe bewegingen en conflicten. 'De kopstukken rond Cruijff zijn gaandeweg om uiteenlopende redenen weer vertrokken of eruit gewerkt', zegt Grob. Ook voor elkaar zijn ze niet veilig. In 2015 moet Cruijff-getrouweling Wim Jonk het veld ruimen, volgens Cruijff de enige die hem nog af en toe belt. De legende heeft de touwtjes niet meer in handen.

'Ik stop ermee', schrijft Cruijff eind dat jaar in zijn column. Hij geeft het 'Plan Cruijff' op. Een paar maanden later overlijdt hij.

De jongen uit Betondorp die uitgroeide tot de beste Nederlandse voetballer aller tijden. De wereld neemt afscheid van een van de grootsten ooit. FC Barcelona plaatst een standbeeld voor Camp Nou, vernoemt het nieuwe jeugdstadion naar hem. In Amsterdam gaat het wat trager. 'Ik vind dat we in Nederland heel slecht omgaan met onze helden', zegt Grob.

Onder de nodige druk van burgemeester Van der Laan wordt de Arena naar Cruijff vernoemd. 'Die hele bureaucratie van hoe lang het kan duren voor de kogel door de kerk is. Er is nu een kunstenaar bezig met een standbeeld. Dat had er toch al lang moeten staan?'

'En dan heb ik het nog eens over het gezeik van een plek in de stad. Ze zoeken het in de verkeerde hoek.' De gemeente wilde het Stadionplein naar de voetballegende vernoemen, maar dat stuitte op te veel bezwaren. Grob denkt dan ook dat de Middenweg vernoemd moet worden. 'Oost ademt meer Ajax dan Zuid.'

Appie

In 2016 vertrekt Frank de Boer naar het buitenland en volgt Peter Bosz hem op. Onder zijn leiding gaat Ajax weer aanvallend en aantrekkelijk spelen, vertelt Grob. 'Dat kwam met Bosz helemaal terug.' Hij introduceert nieuwe filosofieën, zoals de 'vijfsecondenregel'. 'Die houdt in dat Ajax bij balverlies als een jakhals ervoor moet zorgen dat de bal terugkomt in de eigen ploeg, dat leverde zulke mooie momenten op in wedstrijden.'

Ajax bereikt zelfs de finale van de Europa League, waarvan allerlei analisten hadden voorspeld dat geen enkele Nederlandse club dat ooit nog zou lukken. Ajax verliest die met 2-0 van Manchester United, maar voor het eerst in decennia proeven de supporters weer van Europees succes. Ajax is wel meteen trainer Bosz kwijt aan Borussia Dortmund.

Was het eenmalig? Daar lijkt het wel op als Ajax het seizoen erop al in de voorronde van de Europa League strandt. Maar dat is in de verste verte niet de grootste klap die de selectie, supporters en stad moeten verwerken. Die zomer zakt de talentvolle 'Appie' Nouri ineen tijdens een oefenpot in Oostenrijk. Er volgt een reanimatie, er komt een traumahelikopter. In een coma arriveert hij terug in Amsterdam met blijvende hersenschade.

Nummer 34

Heel Nederland leeft mee, voor de Marokkaanse gemeenschap is het een collectief trauma. 'Wat er toen gebeurde was dat hooligans, Marokkanen, zelfs jongens met Feyenoord-shirt bij elkaar in in Geuzenveld stonden. Dat was iets heel speciaals', zegt Grob. 'Het is echt een verbindende factor geweest voor de fans. Voor de jonge generatie is het ook Nouri en niet Cruijff, nummer 34 in plaats van 14.'

De selectie van Ajax draagt het drama nog altijd met zich mee. 'Het heeft een diepere impact gemaakt dan wij als buitenstaanders konden zien. Voetballers denken bij zichzelf: dit had mij ook kunnen overkomen', zeg Grob. 'Zo'n Mazraoui die als eerste bij Nouri stond toen het gebeurde, hij hoorde hem Arabische gebedjes prevelen, smeekbedes. Ik kan me niet voorstellen dat dat je niet achtervolgt.'

Zijn ploeggenoten proberen meteen de 34'ste landstitel te veroveren voor hun vriend met rugnummer 34. Tevergeefs. 'Maar juist omdat ze het moesten verwerken kan je dat seizoen als verloren beschouwen. Voetbal is op dat moment bijzaak.'

Het seizoen erop komt die 34'ste titel wel, maar speelt het ware spektakel zich af in een andere competitie. Trainer Erik ten Hag staat inmiddels aan het roer. En er gebeurt iets dat voorheen niet kon. De clubleiding trekt de portemonnee. Door slim aan- en verkoopbeleid staat er een fortuin op de bank, wat directeur voetbalzaken Overmars de bijnaam 'Marc Netto' oplevert.

'De fans kregen daar lange tijd niks voor terug', stelt Grob. Maar dat verandert. Ajax kijkt niet langer alleen naar de eigen jeugd, maar haalt nu ook spelers voor grof geld. Ajax koopt Daley Blind (16 miljoen), Dušan Tadić (11,4 miljoen) en biedt toppers als Hakim Ziyech salarissen die voorheen niet mogelijk waren om ze te behouden.

'Het maakt het aantrekkelijk voor spelers om niet die overstap te maken naar de Europese subtop. Ziyech wil nu alleen nog maar weg voor het hoogst haalbare, niet Sevilla of AS Roma. Vijf jaar geleden zou zo'n speler die overstap wel maken.' Ondertussen zijn talenten uit de eigen jeugd zoals Matthijs de Ligt, Frenkie de Jon en Donny van de Beek klaar voor het echte werk. Er breekt een perfect storm aan.

Om de groepsfase van de Champions League te bereiken moet Ajax drie voorrondes overleven. Daarin blijft de ploeg ongeslagen. In de poule krijgen Ten Hag en zijn ploeg Bayern München en Benfica als voornaamste concurrenten.

'Uit tegen München werd Ajax in het begin volledig overklast. In het verleden kreeg je dan het gevoel van "daar gaan we weer". Maar er vond een kentering plaats', zegt Grob. Noussair Mazraoui maakt de gelijkmaker. Dan begint er wat te broeien. De mentaliteit is anders dan vroeger. Ook in de poule blijft Ajax ongeslagen. Waar eindigt dit?

Terug in Santiago Bernabéu. Het is 5 maart 2019. In de eerste wedstrijd van de knock-outfase verloor Ajax thuis met 1-2 van Real Madrid. Ajax moet in Spanje winnen en minstens twee keer scoren, een bijna onmogelijk opgave. Na zes minuten speelt Tadić de bal af aan Ziyech die net het zestienmetergebied binnenstormt, een geplaatst schot, 0-1.

Tien minuten later. Tadić snijdt door de linies heen, geeft de bal aan Neres, die omzeilt de keeper en... 0-2. Na een uur schiet Tadić zelf vanaf rand strafschopgebied de derde binnen. De wedstrijd eindigt in 1-4 dankzij een wonderschone vrije trap van Schöne. Ajax is heer en meester in Madrid.

Niet alleen de aanvallers blinken uit. Onana bewaakt het doel, De Ligt houdt de verdediging dicht en De Jong controleert het middenveld. Het succes is geen toeval meer. Dit Ajax hoort bij de Europese top. In april schakelt de ploeg Juventus uit in de kwartfinale, na een overwinning in Turijn.

In de halve finale komen Ten Hag en zijn jongens Tottenham Hotspur tegen. Uit in Londen wordt met 0-1 gewonnen. Thuis staat Ajax in de rust al met 2-0 voor. Dan gaat het mis. De tegenstander komt terug en in de aller-, aller-, allerlaatste minuut valt de 2-3. Ajax verliest.

De kater in de stad is enorm. Gedurende de Champions League-campagne begon Ajax weer enorm te leven in Amsterdam. Van Noord tot Zuid en Nieuw-West tot Zuidoost, overal was iedereen voor Ajax. Mooi, maar Grob spreekt ook van 'een zooitje meelifters'.

'Daar moet je je nou eenmaal bij neerleggen als vaste Ajax-volger. Als er iets te vieren is komt de grote meute om de hoek kijken, krijg je vragen van "heb je nog een Ajax-shirtje voor mij te leen?", dat hoort bij het succes. Die mensen kijken niet VVV-Ajax om half drie op een zondag.' Toch ziet hij dat de populariteit van Ajax in een wijk als Nieuw-West wel flink gestegen is de afgelopen jaren. 'Dat komt door de hoeveel jongens met een Marokkaanse achtergrond die er nu speelt.' De ploeg is steeds meer een afspiegeling van de stad.

Ajax begint ook het huidige seizoen sterk in de Champions League. Op een gegeven moment staat de ploeg met 1-4 voor, uit tegen Chelsea. Dat bizarre duel eindigt in 4-4. In de allerlaatste groepswedstrijd gaat het mis tegen Valencia en moet Ajax genoegen nemen met een plekje in de Europa League.

Het gevoel van "daar gaan we weer". 'Maar nu is het makkelijk te verklaren. Er zijn zes bepalende spelers die dit kalenderjaar meer wedstrijden speelden dan topspelers uit de Premier League. Het seizoen heeft twee à drie weken te lang geduurd. Het was puur een energiekwestie.'

Gouden generatie

Is het sprookje nu voorbij? 'Nee', zegt Grob. 'Ik denk dat Ajax oprecht een goede kandidaat is om de Europa League te winnen.' Bovendien ligt de ploeg gewoon weer op titelkoers en krijgt de kampioen komend seizoen een gegarandeerd plekje in de groepsfase van het miljoenenbal. 'Dat is ook weer aantrekkelijk voor aankopen komend seizoen.'

Toch voorspelt Grob komende zomer alsnog de plundering die Ajax dit jaar bespaard bleef. 'Dat wordt de grootste leegloop ooit. En dan wordt er ook meer geld verdiend dan ooit eerder in de geschiedenis van de club.' Het betekent wel het einde van deze gouden generatie.

'Wat ik mooi vind is dat je vaak de vergelijking met '95 hoorde. Daar valt de oudere generatie dan op terug. Volgens mij is het Ajax van afgelopen seizoen veel beter. De generatie van nu kent die van '95 alleen van filmpjes en "oudjes vertellen". Nu maakt Ajax nieuwe herinneringen, zullen we aan deze tijd gaan refereren. Dat is heel goed voor Ajax en de fans.' Grob denkt dat er in de toekomst nieuwe periodes zullen komen van Europees succes. 'Ik denk dat die elkaar rapper zullen opvolgen dan in het verleden. Er zal minder wachttijd zijn.'

Ajax is terug op Europees topniveau, met spelers van wereldklasse en een berg geld op de rekening. Een flink contrast met 2010. Het 'Plan Cruijff' heeft achteraf 'een paar titels opgeleverd', zegt Grob. 'Van de Cruijff-revolutie is niks meer over. Ten Hag is daar het voorbeeld van. Dat is een Tukker, zonder enige affiniteit met Ajax of Amsterdam.'

'Maar je moet toch concessies doen als je in je mars wil hebben wat Ajax momenteel wil bereiken. Dat is de top van Europa. En dan kun je niet alleen met een goede jeugdopleiding.' Misschien waren de plannen van Cruijff in die zin ook wel uit armoede geboren, de financiële mogelijkheden van nu waren er toen niet. Nu zijn er grote aankopen en vette contracten. Grob: 'Vroeger "mocht" je voor Ajax spelen, het was een hele eer. Nu moet er ook wat tegenover staan.'