Een serie, films en een flinke reeks boeken. Geen crimineel is zo populair als Willem Holleeder (61). 'De Neus' werd in de jaren tachtig berucht en beroemd door de ontvoering van Freddy Heineken. Na een celstraf van elf jaar groeide zijn status alleen maar, tot hij bekendstond als dé topcrimineel van Nederland. Na een nieuwe celstraf - dit keer voor afpersing van Willem Endstra - komt hij in 2012 voor de tweede keer op vrije voeten. Meteen barst er een hype los.

Van Holleeder bestonden lange tijd nauwelijks beelden. Na zijn vrijlating kun je nauwelijks aan hem ontkomen. Hij krijgt een column in Nieuwe Revu, mag opdraven in het televisieprogramma College Tour, neemt een nummer op met rapper Lange Frans en moet poseren voor talloze selfies.

Holleeder is een BN’er. ‘De jongere generatie zegt zo’n Heineken-ontvoering niet meer zoveel, de echte bekendheid is gekomen nadat hij vrij kwam’, zegt Mark Schrader, misdaadverslaggever van AT5.

'Knuffelcrimineel' Holleeder

‘Op het moment dat Peter R. de Vries een foto van Holleeder liet zien in De Wereld Draait Door begon de mythe bij het grote publiek. Toen werd hij publiek bezit. En als je vervolgens met je scooter door Amsterdam rijdt en met BN’ers op de foto gaat, dan word je aanraakbaar.’

De joviale Jordanees groeit uit tot "knuffelcrimineel". Ook al zullen veel Nederlanders die met hem op de foto gaan wel vermoeden dat er iets fout is. ‘Dat maakt het dan spannend’, zegt Schrader. Voor justitie is niet alles vergeten en vergeven. In december 2014 staat de politie toch weer voor zijn deur, De Neus moet opnieuw de bak in.

Wat is er aan de hand? Justitie verdenkt hem officieel van betrokkenheid bij de liquidaties van Kees Houtman (2005) en Thomas van der Bijl (2006). Dat hij weer werd aangehouden, verbaasde Schrader niet. Maar uit welke hoek de nieuwe verdenkingen kwamen wel.

Een paar maanden na de aanhouding blijkt dat drie vrouwen in het diepste geheim jarenlang verklaard hebben tegen Holleeder. Het gaat naast ex-vriendin Sandra om Astrid en Sonja Holleeder, zijn zussen. In de media vertellen ze over de diepe angst waarin zij leefden.

Ze laten stiekem opgenomen gesprekken horen waarin Holleeder hen de huid vol scheldt. De details zijn ijzingwekkend. Holleeder zou zelfs kinderen van zijn zussen met de dood hebben bedreigd. Astrid komt enige tijd later met een boek, Judas, waarin ze uitvoerig vertelt over haar broer. Het boek komt uit het niets, niemand is ervan op de hoogte. Zelfs het OM niet. Het wordt een gigantische bestseller.

Het maakt de hype nog groter. Ook Nederlanders die niet geïnteresseerd zijn in misdaad willen alles weten. ‘Het is een familietragedie die iedereen wil volgen’, zegt Schrader. Er komt een serie en het boek van Astrid gaat internationaal.

‘Ik denk dat mensen zich nu wel schamen voor de selfies, met name BN’ers moeten zich misschien wel achter hun oren krabben.’ Van knuffelcrimineel een psychopaat. Een psychopaat die opdracht gaf voor zeker vijf moorden, volgens de getuigen.

De verklaringen zijn heftig, maar niet betrouwbaar. Dat zegt Sander Janssen, de advocaat van Holleeder, tegen AT5. 'Ik heb de indruk gekregen uit alle verhoren, de dossiers en tapgesprekken dat er altijd verschillende belangen gespeeld hebben.' Zo is zus Sonja ook de weduwe en erfgename van Holleeders oude compagnon Cor van Hout, die hij volgens het OM zelf liet vermoorden.

Janssen vermoedt dat de vrouwen met hun verklaringen tegen Holleeder 'in één klap' al hun eigen problemen oplossen. 'Met het OM, de Belastingdienst, dreiging uit het milieu, al die dingen bij elkaar. Er is nooit sprake van direct belastend bewijs, alleen circumstantial zogezegd.'

Proces van ruim een jaar

Het proces tegen Holleeder begint op 5 februari 2018. Er zijn meer dan zestig zittingsdagen, verdeeld over ruim een jaar. De publieke tribune in De Bunker is elke dag bomvol. Het is aan Janssen om de verklaringen van de getuigen te ontkrachten. De advocaat heeft als een historicus lopen graven naar andere bronnen en brokjes informatie uit de tijd van de liquidaties. Die feiten ondersteunen volgens hem lang niet altijd het verhaal van de getuigen.

De rechtbank oordeelt anders. Die gelooft de getuigen wel en veroordeelt Holleeder afgelopen jaar tot levenslang. 'Ik heb de indruk gekregen dat de rechtbank al voor wij de verdediging overnamen (in 2016, red.) tot de overtuiging kwam dat de verklaringen juist waren. Dat is heel frustrerend. Dan hadden we al ons werk achterwege kunnen laten.'

In het vonnis schrijven de rechters niet onder de indruk te zijn van Janssens historische reconstructie. Ze noemen het een 'illusie' dat al deze bronnen een waarheidsgetrouw inzicht kunnen opleveren. 'Dat vind ik echt schokkend', zegt Janssen.

'Ze hebben de verklaringen gewoon niet getoetst. Zelfs wanneer getuigen in de tijd dat het allemaal gebeurde een heel andere versie van de gebeurtenissen gaven zagen ze geen reden om aan die verklaringen te twijfelen.'

'Mijn vertrouwen in de rechtspraak is wel wat beschadigd geraakt in deze zaak', zegt Janssen. Binnenkort zal hij de verdediging opnieuw voeren in het hoger beroep van de zaak. 'Ik hoop dat het Hof wel goed naar de feiten zal willen kijken, en niet alleen vaart op deze getuigen.'

Of de jaren tien echt het einde van Willem Holleeder waren, is volgens zijn advocaat dus nog maar de vraag. Dat hij niet langer de grootste crimineel van Nederland is, dat staat al vast. Want afgelopen decennium zagen we de opkomst van een nieuwe generatie criminelen. Een heftig conflict met dieptepunt na dieptepunt, dat nog altijd woedt.

De opkomst van de 'Mocro Maffia'

Het is begin 2013. Op de omslag van een Nieuwe Revu waarin Holleeder dan nog zijn columns schrijft, prijkt voor het eerst een nieuwe term: 'Mocro Maffia'. In het weekblad staat een achtergrondverhaal over de dubbele liquidatie in de Staatsliedenbuurt, op 29 december 2012.

De geweldsuitbarsting die bekend is door de beelden van een doorzeefde Range Rover. Daarbij kwamen twee twintigers om het leven en werd er gericht op agenten geschoten. Een derde persoon, het eigenlijke doelwit, ontkwam. Ook van deze Benaouf A. is Sander Janssen de advocaat.

‘Het is voor het eerst in Amsterdam, in heel Nederland, dat de samenleving wordt geconfronteerd met de nieuwe generatie criminelen’, zegt Mark Schrader.

‘Dit was van zo’n gewelddadig karakter. Een getuige noemde het een executie, hij zag dat een jongen die op de straat lag van dichtbij werd afgeknald. Er werden kogelgaten teruggevonden in een kinderkamer, er is geprobeerd twee politiemensen te vermoorden. Voor de gewone burger was dit het beginstuk van heel veel ellende die daarna nog zou komen en vandaag de dag voortduurt.’

De foto van de Range Rover noemt hij ‘het meest iconische beeld van de afgelopen tien jaar’. De impact in de stad is gigantisch, met name in de Marokkaanse gemeenschap. Jongens die samen opgroeiden zij nu bereid om elkaar te vermoorden voor geld. Het is een 'lokale 9/11', beschrijven bewoners van Bos en Lommer.

Gewelddadige machtsstrijd om 200 kilo coke

Benaouf A. blijkt later de coördinator van de moord op een Amsterdamse crimineel in Antwerpen, twee maanden voor de "Staatsliedenbuurt". Dat hij vervolgens zelf doelwit werd, zou een wraakactie zijn. Het geweld is het resultaat van een machtsstrijd tussen twee rivaliserende, Amsterdamse cocaïnebendes die geëscaleerd is nadat een partij coke van 200 kilo werd onderschept door de Belgische douane. De liquidaties zijn het begin van veel meer bloedvergieten. Zeven jaar later zijn we tientallen moorden verder.

In het conflict valt de jonge leeftijd op van de daders én slachtoffers, net als het extreme geweld waarbij tientallen kogels uit automatische geweren in woonwijken rondvliegen. Janssen noemt 'rücksichtlosheid' als kenmerk van de nieuwe generatie.

'Die uit zich in de snelle escalatie van geweld, de snelle toepassing van ernstige geweldsmiddelen. Het hangt ook samen met hun leeftijd, denk ik.' Criminelen die betrokken raakten bij liquidaties waren voorheen een stuk ouder. 'Dertig, veertig jaar. Die hebben een partner, kinderen, een gezin. Dan ben je bewuster van je eigen kwetsbaarheden. Maar als je 21 bent en je staat voor je gevoel alleen, dan voelt het allemaal wat anders.'

Meteen is er de angst dat er onschuldige slachtoffers zullen vallen in het conflict en in de zomer van 2014 komt Stefan Regalo Eggermont om het leven. De huisvader zit in een zelfde soort auto als het echte doelwit van de schutters waardoor ze hem 'per ongeluk' vermoorden.

Regalo Eggermont is het eerste onschuldige slachtoffers in het conflict, maar niet het laatste. Er vallen in Amsterdam zeker nog vier onschuldige doden door fouten bij liquidaties. Anderen, zoals cafégangers en trampassagiers, raken gewond of ontkomen maar net aan kogels. 'Dat de term vergismoord een bekende term geworden is, dat we er bijna aan gewend zijn, is op zichzelf al een dieptepunt’, zegt Janssen.

Het extreme geweld uit zich niet alleen in blunders. In Amstelveen schiet een moordenaar een moeder dood voor de ogen van haar kinderen. Ze blijkt de vrouw van een grote crimineel. Op de Amstelveenseweg laat iemand het afgesneden hoofd van een twintiger achter, zijn onthoofde lichaam werd een dag eerder in een brandende auto aangetroffen.

Een groep criminelen is van plan een helikopter te stelen om zo Benaouf A. te bevrijden. Topcrimineel Gwenette Martha sneuvelt met zeker tachtig kogelgaten in zijn lichaam. Ook journalisten zijn doelwit. Er zijn aanslagen op de redacties van De Telegraaf en Panorama. Misdaadjournalisten Paul Vugts van Het Parool en John van den Heuvel van De Telegraaf krijgen beveiliging na dreiging uit het milieu.

Doelgerichte moorden op onschuldige burgers

Na al die ellende lijken nieuwe dieptepunten onvoorstelbaar. Maar dan volgen doelgerichte moorden op onschuldige slachtoffers. De onderwereld is ontwricht, er is totale chaos en er komen nieuwe topcriminelen bovendrijven.

Een van hen is Ridouan Taghi. Als justitie een kroongetuige presenteert in de zaak tegen deze cocaïnebaron, wordt vorig jaar op de NDSM-Werf de broer van deze kroongetuige op klaarlichte dag vermoord. Dit jaar volgt de moord op Derk Wiersum, de advocaat van de kroongetuige. Een schutter wacht de vader van twee kinderen ‘s ochtends vroeg op in Buitenveldert en opent het vuur. Wiersum overlijdt op 44-jarige leeftijd, omdat hij zijn werk als advocaat uitoefende.

'Ik ben daar echt door geraakt', zegt Janssen. 'Hij was een advocaat zoals veel meer in onze generatie, hij had een zelfde leven als dat van mij. Een vrouw en kinderen. Dat hij zo aan zijn einde is gekomen, specifiek vanwege zijn werk, dat is iets wat mij bezighoudt.'

Janssen denkt sindsdien meer na over zijn vak. 'Ik heb altijd wel gedacht: blijf ik mijn hele leven advocaat of ga ik nog een keer iets anders doen? Dat is nu concreter geworden. Het is zoals Peter Plasman zei: de glans van het vak is vermoord.'

Als advocaat is Janssen professioneel en houdt hij altijd distantie. De moord op Wiersum onderstreept dat het onderscheid tussen cliënt en advocaat niet voor iedereen helder is. Dat typeert de nieuwe generatie ook.

‘Bij de oude garde was er begrip voor de rol die je moet vervullen, dat je gewoon je werk moet doen. Zij weten dat ze je misschien ook eens nodig zullen hebben. Maar nu is er de neiging om de advocaat in het kamp van zijn of haar cliënt te plaatsen.’

Hij merkt het zelf in het proces tegen twee Amsterdammers die tot levenslang veroordeeld werden voor de dubbele liquidatie in de Staatsliedenbuurt. Het hoger beroep loopt nog en de verklaring van Benaouf A. is cruciaal in het bewijs tegen een van de verdachten.

‘Dat is ook een zaak die in het milieu nog steeds heel erg gevolgd wordt en veel onrust geeft. Benaouf legt een verklaring af en dan wordt bijvoorbeeld de suggestie opgeworpen dat ik daar ook een rol in zou hebben. Maar voordat ik hem ging bijstaan hád hij al drie keer verklaard.’

Dat levert ongewenste berichten op. 'Ik heb meegemaakt dat ik "benaderd" word door mensen die duidelijk maken dat ze aan de andere kant staan. En dat zijn niet altijd vriendelijke berichten. Het is een voorbeeld van een zaak waarin mijn rol als advocaat vervelend naar voren komt. Terwijl ik helemaal geen belang heb in die zaak, het maakt mij niet uit of ze veroordeeld worden of niet. Als ze die moorden hebben gepleegd moeten ze bestraft worden en zo niet, dan moeten ze worden vrijgesproken, zo simpel is het.'

Doorbraak door 'onkraakbare berichten'

Aanvankelijk leken de huurmoordenaars ongrijpbaar voor de politie. Ze waanden zich onaantastbaar. Dat blijkt uit onderlinge berichten die opdrachtgevers en uitvoerders verstuurden via zogenoemde pgp-telefoons. Dure smartphones waarvan de berichten niet te kraken zijn voor de autoriteiten.

Tot ze dat wel waren. In 2016 neemt justitie de servers van de leverancier van de telefoons in beslag. Daarop staan nog honderdduizenden berichten die de jaren vooraf werden verstuurd met de telefoons. De ene na de andere liquidatie lijkt eindelijk opgelost.

Op de valreep van 2019 is er nog een enorme opsteker voor justitie. In Dubai pakt de lokale politie Ridouan Taghi op. Ook deze crimineel ontkomt uiteindelijk niet aan de recherche. Hij zal de hoofdrolspeler zijn in een megaproces dat de zaak-Holleeder zal doen verbleken. Ze zitten nu beiden in de EBI in Vught.

Toch is het einde nog niet in zicht. ‘Voorlopig niet. Er is zoveel gebeurd, er zijn zoveel mensen die wraak willen en de belangen zijn nog steeds zo groot’, zegt Janssen. ‘En de handel in cocaïne zal ook nog niet voorbij zijn.’

Als de ene groep uitgeschakeld is door politie of rivalen, staat de volgende op. ‘Het houdt allemaal verband met cocaïnehandel, de enorme bedragen die je daarmee snel kunt verdienen.’ Kansloze jongeren die hunkeren naar geld en erkenning zijn er makkelijk voor te porren.

Legaliseren van coke als oplossing?

Legalisering van cocaïne als ultieme maatregel om het geweld te stoppen vindt Janssen ‘ver gaan’. ‘Maar als iets zo breed gebruikt wordt en zo geaccepteerd is in de samenleving, met deze uiterst onwenselijke uitwerking, zou je het wel moeten overwegen.’ Hij ziet vergelijkingen met de drooglegging in de Verenigde Staten. Door het alcoholverbod ontstond daar de maffia juist. ‘Je zou serieus moeten overwegen of dit de manier is om het aan te pakken.’

Een oplossing lijkt nog ver weg. Op dit moment is Amsterdam een stad waar rechters, journalisten en officieren van justitie met de meest zware persoonsbeveiliging moeten leven vanwege dreiging uit de onderwereld. Waar crimineel geld steeds meer grip krijgt op de bovenwereld. En waar jonge Amsterdammers nog altijd worden verleid om aan de slag te gaan als huurmoordenaar, meestal met de dood of een lange celstraf tot gevolg.