In opdracht van het ministerie werkte de commissie onder leiding van oud-topambtenaar Van Manen ruim een jaar aan het rapport. Nu, veertien maanden later, stelt de commissie dat er niet één oorzaak is waarom de ziekenhuizen van de MC Groep zijn omgevallen. Naast het ziekenhuis in Slotervaart gingen ook de IJsselmeerziekenhuizen in Flevoland kopje onder.

Macht Zilveren Kruis

Eind 2013 werd het Slotervaartziekenhuis overgenomen door de MC Groep: op dat moment was de financiële situatie al zeer slecht. In de eerste periode verbeterde deze wel, maar al snel ging het weer een stuk minder. Eén van de redenen voor het slechte huishoudboekje was de enorme afhankelijkheid die het ziekenhuis had van zorgverzekeraar Zilveren Kruis. Tot zestig procent van de inkomsten kwam namelijk van  hen vandaan.

'De onderhandelingsmacht van de ziekenhuizen is beperkt en zij raken steeds meer overgeleverd aan het vertrouwen en de gunfactor van deze zorgverzekeraar', schrijft de commissie over de rol van het Zilveren Kruis. 'De toenemende afhankelijkheid van de zorgverzekeraar in een context van financiële problemen en oplopende financiële claims, doet de druk op de ziekenhuisbestuurders toenemen.'

Ook intern waren de verstandsverhoudingen in de periode voor het faillissement tot het nulpunt gedaald. De ondernemingsraad en de medische staf wantrouwen het ziekenhuisbestuur zo erg dat noodzakelijke veranderingen nauwelijks van de grond kwamen. Het bestuur probeerde nog met andere ziekenhuizen in de stad een samenwerking aan te gaan, maar niemand zag dat zitten vanwege het weinige vertrouwen dat er was in het bestuur. 

Ook andere zorgpartijen, zoals de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en zorgverzekeraar Zilveren Kruis, hadden maar zeer weinig vertrouwen in de bestuurders. Zij denken niet dat de leiding het ziekenhuis in beter vaarwater kan krijgen. Ook werd er moeizaam informatie gedeeld over de financiën van het ziekenhuis, waardoor niemand echt grip kreeg op de situatie.

Het ministerie, IGJ en de Nederlandse Zorgautoriteit hadden op hun beurt veel te laat door dat het echt misging met de ziekenhuizen. Volgens deze partijen paste de slechte situatie in een patroon en kwam dat normaal gesproken altijd goed. Niemand schatte de urgentie goed in, zo oordeelt de commissie. 'Betrokkenen kijken hier naar elkaar, en leggen de verantwoordelijkheid wel bij de ander maar niet bij zichzelf, en nog minder bij hun falend gezamenlijk optreden. Zij hebben daar ook geen belang bij. De patiënt is uiteindelijk de dupe.'

Volgens de commissie is het faillissement uniek. De onderzoekers stellen dan ook dat een soortgelijke zaak zich in de toekomst zo goed als zeker nooit meer zal gebeuren. Toch zijn er lessen te leren uit de verschillende oorzaken die tot het einde van het Slotervaartziekenhuis hebben geleid, zo stellen zij.

Morele zorgplicht

De commissie stelt onder andere dat er naast de wettelijke zorgplicht van ziekenhuisbestuurders, interne toezichthouders, zorgverzekeraars, IGJ, NZa, omliggende ziekenhuizen en de wetgever ook een morele zorgplicht is. 'Zorgplicht gaat niet alleen om de invulling van dat begrip in termen van capaciteit en aanbod van zorg, maar evengoed om een persoonlijke en relationele invulling van zorgplicht, in termen van individuele patiëntenzorg en warme overdracht.'

Daarnaast moeten onder andere de zorgverzekeraars gaan kijken naar de rol die zij hebben bij kleine ziekenhuizen. De commissie stelt bijvoorbeeld voor om meerjarencontracten af te sluiten tussen verzekeraars en ziekenhuizen. 

Net zoals eerdere onderzoeken komt ook de commissie Van Manen  tot de conclusie dat er geen grote incidenten hebben plaatsgevonden. 'Maar er is wel degelijk een situatie ontstaan waarbij sprake was van risico’s voor de patiëntveiligheid, maatschappelijke onrust en onzekerheid voor patiënten, personeel, omwonenden en andere betrokken.'

Inmiddels is de afwikkeling van het failliete Slotervaart in de laatste fase terechtgekomen. Het pand van het voormalige ziekenhuis komt in handen van vastgoedbeheerder Zadelhoff, zo is na maandenlang koortsachtig overleg afgesproken met de gemeente. 

Contract getekend

Eind vorig jaar maakten de twee partijen bekend een principe-akkoord te hebben bereikt. Vorige week is het contract officieel getekend. In het gebouw moet laagdrempelige zorg komen voor de buurt. Alleen de rechtbank en de schuldeisers van het failliete ziekenhuis moeten nog akkoord gaan met de deal. 

Een woordvoerder van de curatoren laat weten dat het nog zeker een maand gaat duren voordat hier definitief duidelijkheid over is. De verwachting bij ingewijden is dat iedereen akkoord gaat met de deal omdat Zadelhoff een groot deel  van de schulden wil betalen.