Start van hoofdcontent

AT5 onderzoekt

nl

Steeds jonger en steeds gewelddadiger: hoe de Amsterdamse jeugdcriminaliteit verhardt

10 september 2022, 07.00 uur · Aangepast 12 september 2022, 20.56 uur · Door Lotte Rigter / De Balie Live Journalism

Jeugdcriminaliteit wordt steeds harder, ze beginnen vaker op jongere leeftijd met zware criminele activiteiten en schromen niet extreem geweld te gebruiken. Tijdens corona was er een verdrievoudiging van het aantal jongeren dat verdacht werd van moord, doodslag op poging daartoe. "Een van de engste gevoelens die je kan hebben is om achterom te moeten kijken, zeker als kind."

"Je merkt in de wijken dat hele jonge jongens al worden gerekruteerd. En dat die veel vatbaarder zijn en veel verder gaan dan mensen die wat ouder zijn", vertelt de 27-jarige James, geboren en getogen in West. Hij zit op een bankje in de Jordaan, een van de plekken waar hij in zijn jeugd veel uithing.

"Ze hebben geen besef wat ze doen. Het is dezelfde reden als waarom ik verder ging", vervolgt hij. Op zijn veertiende kwam James terecht in de jeugdgevangenis voor een gewapende overval. "Ik woonde met een paar vrienden in Lelystad en we waren bezig met kleine dingen zoals scootertjes stelen. Iemand benaderde ons met een wapen en vroeg of wij het stortkantoor wilden overvallen. Toen vond ik het een goede keuze om dat te gaan te doen, in mijn eentje. Voor geld, status. Het is eigenlijk het kopiëren van het gedrag om je heen." 

Ernstige geweldsdelicten

Recente cijfers van het Openbaar Ministerie laten een zorgwekkende ontwikkeling zien. Waar in 2019 nog 32 Amsterdamse jongeren verdacht werden van moord, doodslag of poging daartoe, waren dat er in 2020 al 83. Een stijging van bijna 160 procent. 

"Dit gaat over steek- en schietpartijen", verklaart psychotherapeut en onderzoeker Thimo van der Pol. Hij behandelt al jaren jongeren met deze problematiek. Ook bij ggz-instelling Arkin zien ze een toename. "Normaal zien we wel een aantal heftige delicten per jaar, maar nu was het echt vijf tot zes keer zo veel als normaal. De verklaring, dat we weten we niet zo goed. Het is wel in de coronaperiode gebeurd, dus het kan zomaar zijn dat veel dempende factoren zijn weggevallen zoals naar school gaan, sporten met vrienden, en wat leuks doen. Het kan zijn dat jongeren die al risico lopen, wat dichter op elkaar zaten waardoor dit soort dingen zijn gebeurd."

"Deze dagen is het heel anders dan in mijn tijd", merkt James op. "Vroeger wilden we allemaal veel geld maken en deden we daar domme dingen voor. Nu gaat het veel meer om status. Als je vroeger in elkaar geslagen werd, zei je 'goed gevecht'. Nu staat het op Instagram voor iedereen om te zien, voor de rest van je leven. Dan zou je sneller iets terug willen doen, het wordt meer uitdagen."

Quote

"In het begin doe je het om te providen. Het is heel simpel: als er thuis geen eten is, dan overleef je het ook niet"

randell Thorpe - credible messenger

Het is een observatie die Randell Thorpe uit Gein deelt. Hoewel hij zelf nooit het criminele pad op is gegaan, heeft hij het van dichtbij meegemaakt. "Geld is vervloekt, dat zeg ik altijd. In de beginperiode doe je het natuurlijk om te providen. Als er geen eten thuis is, overleef je het ook niet. Je begint met kleine delicten. Geld wordt verslavend: het is altijd weer een hoger bedrag dan de laatste keer. Op een gegeven moment ben je zo een lifestyle gewend. Het wordt een concurrentiestrijd. Dan moet je risico’s nemen, en die risico’s zijn meestal fataal geweest." 

Randell en James zijn beiden credible messengers bij ADAMAS, een netwerk van onder andere psychologen, therapeuten en jongerenwerkers die hun eigen ervaring gebruiken om jongeren op het rechte pad te krijgen en houden. Deze credible messengers zijn sinds 2021 actief in Amsterdam. 

"Uit eigen ervaring en de ervaring van de jongeren, kan ik zeggen dat ze vaak moeite hebben met identificatie. Dat begint op school: een leraar die niet op de hoogte is. Wij weten wél wat er speelt, waar ze vandaan komen", duidt Randell, die zich voornamelijk richt op jongeren in Zuidoost. "Zo krijg je credibility: ik ga eerder met jou in gesprek als jij verstand hebt van waar ik doorheen ben gegaan."

Ook James weet uit eigen ervaring hoe belangrijk het is om een positief rolmodel te hebben. "Iemand die daadwerkelijk in je leven staat. En niet een medewerker waar je één keer per week een gesprek mee hebt, maar iemand die je echt in je leven betrekt en andersom."

Het is de manier hoe hij zelf werkt als credible messenger. "Ik ben 24/7 bereikbaar, ik denk dat dat belangrijk is en dat dat mist." 

Zware wapens de norm

In een periode van vier jaar, tussen 2010 en 2014, heeft Randell ruim dertien vrienden moeten begraven. "Dan heb ik het niet over een kogel, maar letterlijk afgemaakt en afgeslacht. Die zijn er niet meer, kunnen het niet meer vertellen. Dus ik ben blij dat ik dan in mijn functie wel kan." 

Hij maakt zich zorgen over het toenemende wapengebruik onder jongeren. "Vroeger als er steekpartijen waren, was het messen uit de keukenla van je moeder. Tegenwoordig heb je machetes van veertig tot zestig centimeter lang. Als je dat in je lichaam krijgt is het wel wat anders dan een aardappelschilmesje."

Quote

"Als jongeren zien dat er in hun omgeving slachtoffers vallen, hebben ze de neiging om zichzelf ook te gaan bewapenen"

martin nanninga, districtscoördinator jeugdcriminaliteit West

De politie bevestigt dit beeld. Martin Nanninga houdt zich al 45 jaar bezig met de aanpak van jeugdige criminelen en is nu districtscoördinator jeugdcriminaliteit West bij de politie Amsterdam. Hij ziet dat jongeren die voor het eerst in aanraking komen met de politie, dat vaker doen met een zwaar delict. De normalisering van wapens heeft hier volgens hem een grote rol in. 

"Een voorbeeld is een straatroof", zegt Nanninga. "De jongen heeft geen antecedenten, pleegt een straatroof met een mes die hij bij zich heeft om mee af te dreigen. Het gaat fout, iemand verzet zich, en het mes wordt gebruikt. Als jongeren ermee worden geconfronteerd dat jongeren uit hun omgeving het slachtoffer worden van een misdrijf hebben ze de neiging om zichzelf ook te gaan bewapenen."

Het heftige wapengebruik onder jongeren baart hem zorgen: "Het is iets wat al aardig wat jaren speelt, maar de afgelopen paar jaar is het wel enorm toegenomen."

Een van de messen die werd ingeleverd tijdens een wapeninleveractie voor jongeren

Wapens zijn tegenwoordig makkelijker te vinden en kopen voor jongeren. "Vroeger had je het darkweb, het duurde tien minuten voordat je überhaupt verbinding met het internet kon maken. Dan had je al geen zin meer. Nu pak je je telefoon, ga je naar bepaalde applicaties en websites, en binnen tien minuten kan je een zwaar wapen hebben voor niet zo heel veel geld."

Dat een wapen krijgen zo makkelijk is, is volgens Randell ook bekend onder jongeren zelf. "Iedereen weet dat. Ook als je het zelf niet weet, heb je wel iemand in je netwerk. Dat is ook de social media van tegenwoordig, wat we vroeger niet hadden. De contacten maken gaat heel snel."

"Er is voor mij altijd een reden geweest vroeger om een wapen te dragen", reageert James. Hij droeg sinds de gewapende overval op zijn veertiende een pistool. "Je maakt natuurlijk vriend en vijand op straat en een van de ergste gevoelens die je kan hebben is om achterom moeten kijken. Ik ben gezegend dat ik dat niet meer hoeft. Maar dat is een van de engste dingen, zeker als kind."

Ronselen

Een gerichte aanpak is nu hard nodig, benoemen de instanties en experts. Want waar de georganiseerde misdaad vroeger in een aparte bubbel bleef, maken ze steeds vaker gebruik van kwetsbare jongeren. 

Dat komt voor een groot deel door de drugscriminaliteit, denkt onderzoeker Thimo van der Pol. "Daar zie je de laatste twee decennia een cultuurverandering. Jonge kwetsbare jongens worden geronseld om hele heftige dingen te doen. Dus niet alleen meer naar de havens gaan om drugs op te halen, maar ook afrekeningen doen en geweld gebruiken binnen de criminaliteit. Dat zien we ook wel met de moord op advocaat Derk Wiersum en Peter R. de Vries."

Van alle jongeren in de stad loopt 6,5 procent het risico betrokken te raken bij zware drugscriminaliteit, blijkt uit onderzoek van overheidsorganisatie Zicht op Ondermijning. Dat baseren ze op kenmerken zoals onder andere vroegtijdige schoolverlaters, Halt-straffen op jonge leeftijd en ook omstandigheden in de buurt. De drie plekken met het hoogste risico zijn de Vogelbuurt in Noord, Bijlmer-Centrum in Zuidoost en Slotermeer in Nieuw-West.

Wijken waar jongeren het meeste risico lopen betrokken te raken in de drugscriminaliteit

Dat het precies om deze wijken gaat, is volgens Van der Pol geen verrassing. "Wat je vaak ziet, is dat deze jongeren in buurten wonen waar veel armoede heerst, waar veel psychiatrie om hun heen is, en ook veel geweld en drugsproblematiek. Er moet een bepaalde kwetsbaarheid in ze zitten. 99 Procent van de jongeren die in dezelfde omstandigheden wonen doen dit niet. Dat vergeten we vaak: we moeten nieuwsgierig zijn naar het verhaal van deze jongeren. Als je dat hoort, ga je het ook beter begrijpen. Dat het in een bepaalde context gebeurt." 

Volgens Randell wordt er te weinig geïnvesteerd in de nieuwe generatie. "Vooral hier. Buurthuizen gaan dicht en zo niet is er geen gepast aanbod. Waar ga je de jongeren dan bereiken als je op school alleen op het didactische zit? Je wordt snel afgewezen op school dat je te min bent, maar dat komt misschien omdat je laat naar bed bent gegaan en niet hebt gegeten in de ochtend. Je kunt je niet concentreren, je wordt van school afgekickt. Die negatieve gedachtes neem je mee en dan ga je automatisch de straat op naar jongens die wél dezelfde ideeën als jou hebben, wel even een schouderklopje. Je valt er zo makkelijk in, dan is het logisch dat je bepaalde dingen gaat doen die niet altijd geaccepteerd worden."

Miljoenen voor de aanpak

Om het probleem tegen te gaan, investeert de stad flink. Zo zijn er masterplannen gemaakt voor Zuidoost en Nieuw-West en krijgt ook Noord een specifieke aanpak. Daarnaast komen er nog miljoenen aan vanuit het Rijk. 

"De oplossing zit hem, en daar bent ik echt rotsvast van overtuigd, in vroegtijdig ingrijpen en signaleren", verklaart Nanninga van de politie. "Als je bij kinderen die dreigen af te glijden vroegtijdig kan ingrijpen, het liefst op de leeftijd basisschool, dan valt er over het algemeen wat sneller eer te behalen dan als de jongeren al enige tijd in de criminaliteit zitten."

"Maar dat kost capaciteit, en het is algemeen bekend dat wij nogal problemen hebben met capaciteit, maar dat geldt ook voor veel andere organisaties." 

Onvoldoende vertrouwen

Voor vroegtijdige signalering is het van belang dat partijen goed samenwerken. Toch blijken de obstakels groot, onder andere door privacy. "Het is een groot goed, maar werkt ons ook wel tegen", vervolgt Nanninga. "Soms is er tussen de organisaties ook onvoldoende vertrouwen. Dan is men bang dat een andere organisatie aan de haal gaat met hun informatie en dingen gaat doen waar niemand blij van wordt." 

Een andere zorg is dat het geld te gefragmenteerd wordt ingezet. "Er zijn altijd heel veel ideeën", aldus Van der Pol. "En dan gaat al dat geld daar naartoe, terwijl er echt een integrale aanpak moet zijn, want het is een groot probleem. Dus zet het nou in op een groot integraal plan in plaats van al die gefragmenteerde plannetjes die even helpen, maar dat op de lange termijn niet doen."

Quote

"Laat deze jongens maar bepalen wat ze nodig hebben en laten we daar in investeren"

randell thorpe, credible messenger

Als het aan Randell ligt moet er op een andere manier geïnvesteerd worden in de jongeren. "We pompen nu heel veel geld in bepaalde dingen, maar we zien het resultaat nog steeds niet, al sinds ik klein ben. Dus laten we het anders aanpakken en kijken wat deze jongeren nodig hebben, laat het ze zelf maar even bepalen wat ze nodig hebben, en laten we daarin investeren. Dan weten we in ieder geval dat het geen miskoop is, want het komt vanuit verlangen. Er wordt heel veel over deze jongens gesproken, maar er wordt niet met ze gesproken. En dat zorgt ervoor dat het probleem in stand blijft."

 Perspectief is waar volgens hem de focus op moet liggen. "Ze zijn zo creatief, dus laten we stoppen met de standaard dingen, zoals magazijnwerk. Dat is ook hersendodend voor deze jongeren. Laten we meer met hun creativiteit doen. Dan zie je dat het goud wordt uiteindelijk. Daar geloof ik heilig in." 

AT5 en de Balie Live Journalism doen de komende maanden onderzoek naar jeugdcriminaliteit in Amsterdam. Dit is de eerste reportage uit het onderzoek. Heb je zelf ervaring of tips? Mail dan naar [email protected] 

AT5

Op maandag 3 oktober om 19.30 uur is er in De Balie een debatavond over hoe je als jongere in de criminaliteit rolt en in hoe dat voorkomen kan worden. De avond is gratis en ook te volgen op AT5. 


Deze productie is mede tot stand gekomen met behulp van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek