Aan een druk kruispunt in de Kolenkitbuurt staat een onopvallende grijze camper geparkeerd. Je zou er zo voorbij rijden. Alleen een sticker op het portier verraadt dat dit geen gewoon minibusje is. 'You got this', staat er. ''We gaan hem nog verder oppimpen hoor'', zegt Gagan Cheema van jongerenwerkorganisatie Dock. ''Zodat iedereen kan zien dat wij er zijn.''

De Meidenbus, want zo heet de camper, rijdt door heel Amsterdam West. Meisjes die dat willen kunnen er op een laagdrempelige manier over hun problemen praten. ''De stap naar een jongerenwerkorganisatie is voor veel meiden vaak erg groot'', zegt Cheema. ''Met de bus zijn we heel benaderbaar. We spelen bijvoorbeeld kaartspelletjes met ze. Vaak komen de gesprekken daarna vanzelf los. Eerst over stages, school of werk, maar uiteindelijk vaak over meer beladen onderwerpen.''

Over één beladen onderwerp gaat het heel vaak: online shaming en exposing. Dat is het zonder toestemming verspreiden van naaktfoto’s, seksfilmpjes of ander beeldmateriaal. Meestal met de naam en contactgegevens van het slachtoffer. In sommige ‘expose-groepen’, chatgroepen waar de filmpjes en foto’s rondgaan, kijken tienduizenden jongeren mee.

"De telefoon krijgen ze meestal in groep zeven'', zegt Cheema’s collega Gracianie Feliksdal, die jongerenwerk doet voor The Mall. ''Het is veiligheid voor de ouders, maar het is ook een poort naar problemen.''

Tienduizenden jongeren kijken mee

Adinda Timmermans weet er alles van. Als gemeenteambtenaar in het stadsdeel begon zij twee jaar geleden het meidennetwerk, een maandelijks overleg waarin jongerenwerkers, wijkagenten, zorgmedewerkers en andere hulpverleners kwetsbare meisjes en hun problemen bespreken. ''Daar komen eigenlijk iedere maand nieuwe trends langs die rondgaan als het gaat om exposen.''

Die trends volgen elkaar zo snel op, dat het zelfs voor hulpverleners moeilijk is het overzicht te behouden. Timmermans: ''Soms gaat het wel zo snel dat ik denk: oké, welke app is dit nou weer? Wat is het doel van de app en vooral: wat is het gevaar van de app?''

Catastrofale gevolgen

De gevolgen van exposing en shaming kunnen catastrofaal zijn. ''Wat er vaak gebeurt bij exposing, is dat het slachtoffer chantabel wordt'', zegt Timmermans. ''Zo’n meisje wordt onder druk gezet om bepaalde dingen te doen, om te voorkomen dat haar foto verspreid wordt. Dat kan crimineel zijn, maar ook op seksueel gebied.''

Het is het schrikbeeld van hulpverleners: dat wat begint als shaming in een appgroep uiteindelijk uitmondt in seksuele uitbuiting, waarbij het slachtoffer wordt gedwongen om seks te hebben tegen betaling. Daarom is het van belang er vroeg bij te zijn, bijvoorbeeld door in de Meidenbus met jongeren te praten over de gevaren van sociale media. 

Seksuele uitbuiting online bestrijden

Kwetsbare meiden in real life waarschuwen, zoals jongerenwerkers doen, is niet de enige manier. Je kunt seksuele uitbuiting die online plaatsvindt ook online bestrijden. Hulporganisatie Fier doet dat al jaren met een chatbox waar slachtoffers anoniem hun verhaal kunnen doen. Maar volgens hulpverlener Johannes Dijkstra was dat niet genoeg. ''We zijn gaan nadenken over hoe we proactief te werk konden gaan in plaats van reactief. Zo is het plan ontstaan om digitale technieken in te zetten om potentiële slachtoffers te vinden en te helpen.''

Medewerkers van Spine, de tech-afdeling van Fier, gebruiken software om seksadvertentie-websites te doorzoeken. Als ze vermoeden dat iemand het sekswerk wel eens onvrijwillig zou kunnen doen, versturen ze een bericht. 

''We hebben uitvoerig onderzocht hoe we zo’n bericht moeten opstellen'', vertelt Dijkstra. ''Moet je heel direct zijn of juist een beetje omfloerst? Welk taalniveau moet je gebruiken? Het is pionieren, we kijken wat het beste werkt.''

Spine richt zich nu nog alleen op vermoedelijke slachtoffers op sekswebsites, maar het is de bedoeling dat dezelfde aanpak gebruikt gaat worden in exposegroepen op sociale media als Telegram en Snapchat.

Het doorzoeken van tienduizenden accounts, mag dat eigenlijk wel? Spine is een jaar lang bezig geweest met het juridisch en privacy-technisch dichttimmeren van hun werkwijze. ''We vragen ons bij elke doelgroep af: wat mag, hoe ver kun je gaan en wat is ethisch verantwoord?'', zegt Dijkstra. Omdat Spine geen overheidsinstantie is en geen daders maar slachtoffers zoekt, kan de organisatie meer dan de politie.

Er bij zijn voor het te laat is

Hoewel de aanpak van Spine heel anders is dan die van de jongerenwerkers in Amsterdam West, is er een duidelijke gemene deler: er bij zijn voor het te laat is. Het liefst al op de basisschool, vinden Feliksdal en Cheema. ''Als je meiden vroeg leert over de risico’s op sociale media, maak je ze weerbaar'', zegt Cheema. ''Je kunt de realiteit op sociale media nu eenmaal niet veranderen.''

Toch is dat wat er eigenlijk zou moeten gebeuren, zegt Johannes Dijkstra van Spine. ''We moeten de platforms aanspreken en daar veiligere plekken van maken. Daar ligt een rol voor de politiek. De wetgeving moet worden aangepast aan de digitale realiteit.''