De commissie werd in het leven geroepen nadat docent Laurens Buijs op de faculteit van sociale wetenschappen kritiek uitte op de zogenoemde woke-cultuur die binnen de universiteit zou leven. Buijs werd later door de UvA op non-actief gesteld. Niet ten onrechte, oordeelde de rechter vorige maand, want er waren duidelijke aanwijzingen dat de docent zich schuldig had gemaakt aan 'grensoverschrijdende communicatie' en 'weigering zich te houden aan instructies van de UvA'.

Geen misstanden

De commissie Stolker was inmiddels op verzoek van de UvA al begonnen met het onderzoek naar de melding van Buijs. Van 'ernstige institutionele misstanden' is geen sprake, concluderen de onderzoekers. "Uit de gesprekken is een opener cultuur naar voren gekomen dan de melder beschrijft. Dat gold voor zowel studenten als medewerkers en bestuurders."

De commissie onderzocht daarnaast of Buijs zelf misschien wel op een ontoelaatbare wijze in zijn academische vrijheid is beperkt. Ook daarvoor zijn tijdens het onderzoek geen aanwijzingen gevonden.

Toch moeten zorgen over academische vrijheid op universiteiten wel serieuzer genomen worden, stelt de commissie, die vindt dat het ook bij de UvA hoger op de agenda moet komen te staan. "De rapporten die concluderen dat de academische vrijheid afneemt, stapelen zich op en betreffen soms ook Nederland." Volgens de onderzoekers kan de autonomie die universiteiten hebben aangetast worden door onder meer onderzoeksfinanciering, tijdelijke aanstellingen en gebrek aan sociale veiligheid.

Groepsdruk en zelfcensuur

Over het algemeen zien de onderzoekers dit als een brede ontwikkeling die bij veel meer universiteiten speelt, maar vindt ook dat de UvA een aantal dingen beter kan doen om de academische vrijheid beter te beschermen.

Daarbij wijzen ze onder meer op het bestaan van groepsdruk. Een standpunt innemen dat niet in lijn is met de 'dominante stroming' kan namelijk sociale uitsluiting tot gevolg hebben, aldus de commissie, waardoor belangrijke perspectieven buiten beeld zouden kunnen raken. "De commissie voelde die spanning nadrukkelijk tijdens de gesprekken, en roept op die spanning tussen academische vrijheid en universitaire gemeenschap stevig te adresseren."

De onderzoekers maken zich ook zorgen om de agressie waar wetenschappers mee te maken krijgen. Iets wat volgens hen ook bij andere universiteiten speelt. "Steeds vaker worden zij geïntimideerd en gekleineerd of zelfs fysiek bedreigd." De commissie waarschuwt ervoor dat dat kan leiden tot zelfcensuur. "Bovendien kan die intimidatie ertoe leiden dat wetenschappers zich weer terugtrekken in hun oude ivoren torens die ze nu juist hebben verlaten."

'Gegoochel'

Laurens Buijs zelf lijkt gemengde gevoelens over te hebben gehouden aan het onderzoek. Volgens hem heeft de commissie zijn kritiek 'wel ontvankelijk, maar niet gegrond verklaard'. "Er is volgens de commissie dus geen sprake van een misstand. Dit zie ik als gegoochel met taal waarmee het huidige bestuur de hand boven het hoofd wordt gehouden en niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor de crisis van het vrije woord op de UvA."

Voorzitter Geert den Dam zegt in een reactie dat een vrij academisch debat 'cruciaal' is voor de universiteit.  "De commissie vraagt terecht aandacht voor de sociale en psychologische veiligheid die nodig is om gevoelige onderwerpen met onderling respect en in een sfeer van openheid te kunnen bespreken. Dat moeten wij ons allemaal aantrekken."

Ook Peter-Paul Verbeek, rector magnificus aan de UvA, erkent dat de bevindingen op het gebied van academische vrijheid 'aanleiding tot zorg' geven. "De polarisatie in de samenleving is ook binnen universiteiten een steeds grotere rol gaan spelen, de UvA incluis." Verbeek noemt academische vrijheid 'de ziel van de universiteit': "Die moeten we beschermen en op een goede manier verbinden met onze maatschappelijke betrokkenheid."

Onlangs ging AT5 nog met (oud-) studenten, een hoogleraar en een wetenschapshistoricus in gesprek over de mate van academische vrijheid op de UvA.