28 oktober gaat het gruwelijk mis in de Hazelaarstraat. De buurman van Andre steekt na een ruzie in zijn woning een 36-jarige man voor de ogen van omwonenden neer op straat. Het slachtoffer raakt ernstig gewond en overlijdt kort daarna. André en zijn buren zijn geschokt. "Mensen hebben een trauma opgelopen van wat ze hebben gezien."

Al maanden daarvoor heeft André grote overlast van zijn buurman Rigilio A. "Meerder keren per week kwamen er daklozen en junks langs. Hevig lawaai, ruzies tot drie uur 's nachts aan toe. M'n vrouw durfde niet eens naar buiten met de hond." André doet meldingen bij alle betrokken instanties. Tevergeefs.

"We hebben al die tijd met een tikkende tijdbom geleefd", vertelt Mandi Kroon. Begin augustus dit jaar ziet ze haar overbuurman Tolga Ö in de Robert Scottstraat in West schreeuwend en met een bebloed mes op zijn balkon staan. Kort daarvoor steekt hij twee buurmannen van in de twintig neer. Een van hen overlijdt. De ander raakt zwaargewond. "Dat is super ingrijpend. Je bent verdrietig, je bent angstig."

Het kost Mandi de grootste moeite om zich na het incident weer veilig op straat te voelen. "Ik ging hyperventileren, werd duizelig." Toch gaat ze uiteindelijk weer naar buiten. "Je wilt toch je territorium terugwinnen."

Risico's

Wat Mandi dwars zit is dat ze als omwonende niet kon inschatten wat er gaande was. Met alle risico's van dien. Ze hoorde pas later dat de buren van Tolga Ö al meerdere meldingen hadden gedaan van zijn verwarde en agressieve gedrag, vooral na overmatig drank- en drugsgebruik. Mandi: "Ik vermeed altijd oogcontact. Hij had provocerend gedrag, een beetje schelden tijdens gemompel. Hij heeft ook wel eens op het balkon schreeuwen." Toch deed zo nooit een melding. "Ik wist niet dat het zo ernstig was."   

Volgens Jessica Wesselius, psychiater bij de crisisdienst in Amsterdam en bestuurder bij zorgorganisatie HVO-Querido, is de groep verwarde personen die overlast of ernstig geweld veroorzaakt heel divers. "Je hebt mensen die met name maatschappelijke problemen ervaren, zoals schulden, woningnood en isolement. Die worden daar bijvoorbeeld somber of boos van of zoeken heil in gebruik van middelen. Je hebt mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen, die hun leven daardoor niet op orde krijgen. Er is een groep die voornamelijk verslaafd is en je hebt alle mengvormen daartussen."

10.000 incidenten per jaar

In Amsterdam is het aantal meldingen van verwarde personen de laatste jaren toegenomen van 8000 naar 10.000 meldingen per jaar Ook Niels Mulders, wijkagent in Zuidoost, ziet een stijging in zijn wijk Gaasperdam. "We hebben hier veel zorginstellingen, er is veel alcohol en drugsoverlast, mensen met psychische problemen, en dat zit op een klein gebied. Wij krijgen zo'n vijftien meldingen per week. Dat is veel werk. Het is een uitdaging om te zorgen dat de problemen niet te groot worden. We proberen de mensen om wie het gaat te leren kennen. Maar hierdoor komen we bijvoorbeeld niet toe aan zakkenrollers en winkelboeven en dat worden dan plankzaken. Maar dat zijn zaken waar mensen ook veel last van hebben."

Kapmessen

De buurman van André komt anderhalf jaar geleden naast naast hem onder begeleiding van HVO-Querido wonen via het Project Huisvesting Kwetsbare Groepen (PHKG). Hij is daarvoor gescreend. De eerste tijd gaat dat goed. Maar na een half jaar beginnen de problemen en loopt het uiteindelijk gruwelijk uit de hand. "Rigilio had veel meer begeleiding moeten krijgen, vindt André. "Er kwamen daar mensen binnen die stonden te zwaaien met grote kapmessen. En er wordt niets aan gedaan. Dat kan er bij mij niet in."  

Woonbegeleiding

"In 85 procent van de gevallen gaat het goed", zegt psychiater en HVO-bestuurder Wesselius over de cliënten die onder begeleiding wonen. "Ook van de complexe gevallen." Maar bij 15% zijn er problemen. "Dan schalen we de zorg op of zoeken een andere oplossing." Maar meldingen van overlast bij HVO, politie, meldpunt zorg- en woonoverlast en de woningcorporatie, worden niet altijd verzameld en doorgespeeld door de regiehouder, de gemeente. Dat blijkt op een bewonersavond na het incident in Noord. 

Wesselius: "Meestal hoor je wel wat er speelt, maar niet altijd, en één van de dilemma's is: hoe zorg je dat alle organisaties die betrokken zijn, en dat zijn er heel wat, dat die ook met elkaar communiceren. Wat gebeurt er nu met iemand zodat je op tijd kunt ingrijpen? Daar valt nog wel wat in te verbeteren. En ook: hoe bereik je nu zo'n buurt. Want misschien spreek je vier buren, maar geen tien. Hoe doe je dat met elkaar, daar kunnen we echt nog wel wat mee."

Inlichten

Ze hadden ons van tevoren moeten inlichten over de komst van Rigilio, vindt André. De buren hier wisten van niks. Mandi Kroon: "Wat ik mis is dat wij niet konden inschatten wat er gaande was, vroeger hadden wij bewonersoverleg, dan komt van alles op tafel. Dit heeft een jongen van 25 het leven gekost. De andere is aan het revalideren. De dader had waarschijnlijk geen dader hoeven worden."

Verwarde Amsterdammers krijgen niet altijd de zorg en begeleiding die ze nodig hebben, ziet ook Wesselius in de praktijk. In de GGZ is er een fors personeelstekort en ook in de woonzorg is het lastig vacatures te vullen. "Het lijkt lastig om crisisbedden te regelen zonder dat we door allerlei regels gehinderd worden." 

Een andere oorzaak is de bestaanszekerheid van mensen die onder druk is komen te staan. Wesselius: "Je ziet steeds meer mensen met een stapeling van problemen. Schulden, en eenzaam, en geen woning, en een depressie of een verslaving. De mogelijkheid om dingen snel te regelen is afgenomen en daar draait de hulpverlening wel eens op vast."