Metershoge uitslaande vlammen, zwarte rookwolken die in bijna de hele stad waren te zien: het komt niet vaak voor dat een brand  zo uit de hand loopt als in juni aan de Joan Muyskenweg. Het dak van het wooncomplex van verhuurder Vesteda brandde volledig af. Er vielen geen gewonden, maar alle 95 appartementen in het pand werden onbewoonbaar. 150 mensen kwamen van het ene op het andere moment zonder woning te zitten. Het zal nog jaren duren voordat de appartementen op de bovenste verdiepingen weer kunnen worden bewoond.

De brandweer deed onderzoek naar de toedracht van de brand. De Enter voldeed aan alle brandveiligheidseisen, schreven de onderzoekers in een memo aan burgemeester Halsema. De brand zou het gevolg zijn van een toevallige samenloop van omstandigheden. Onder meer de forse wind heeft bijgedragen aan de snelle uitbreiding. 

Maar in het onderzoek staat óók dat ''bepaalde brandwerende voorzieningen in de loop van de tijd hun functie hebben verloren''. Er waren onder meer ''gaten gemaakt in de brandwerende wanden'', waardoor ''de brandwerendheid en rookwerendheid'' tenietgedaan werden. Daarnaast is onduidelijk of verplichte controles van de blusleiding in het pand hebben plaatsgevonden.

Dat roept vragen op over het ontstaan van de brand. Was die puur het gevolg van een ongelukkige samenloop van omstandigheden, zoals de brandweer schrijft? Of valt verhuurder Vesteda wat te verwijten?

Gaten in de muren

De Enter is een voormalig bedrijfsgebouw dat in 2018 werd verbouwd tot wooncomplex met acht verdiepingen. De drie bovenste etages, die door de brand zijn verwoest, zijn er toen pas opgebouwd. De bewoners van een aantal appartementen op die verdiepingen hadden last van lekkages, sommigen al sinds de oplevering van het gebouw.

De brand brak uit in muur tussen de zesde en de zevende verdieping. In het appartement naast de brandhaard waren al jaren lekkageproblemen. Om de oorzaak van die lekkages te achterhalen had Vesteda ruim een jaar voor de brand gaten in de muur laten boren.

Volgens Vesteda zouden die gaten half juni worden dichtgemaakt. Maar begin juni brak de brand uit. Op filmpjes en foto's die de bewoner van het appartement net na het uitbreken van de brand heeft gemaakt, is te zien dat er rook door de gaten komt. Er zijn zelfs vlammen in de muur op te zien. 

"Nalatigheid' 

Volgens de brandweer hebben de gaten geen belangrijke rol gespeeld. Maar deskundigen zetten daar vraagtekens bij. ''De verhuurder had moeten controleren of die gaten zo waren afgedicht dat de brandwerendheid van de muur intact was gebleven'', zegt brandveiligheidsdeskundige Hans van Gogh, die op verzoek van AT5 het brandweerrapport las en beeldmateriaal van de bewoners bekeek. 

De gaten in de muur van het appartement waar de brand uitbrak, waren überhaupt niet afgedicht. Ruim een jaar lang was er geen functionerende brandscheiding in de muur. Daarin is Vesteda nalatig geweest, volgensVan Gogh. Ook het feit dat er al zo lang lekkages waren is volgens hem een potentieel gevaar. ''De veiligheid van de mensen loopt daarmee een risico.''

De conclusie van de brandweer dat de lekkages en de gaten geen belangrijke factor zijn geweest, gaat er ook bij de bewoners moeilijk in. ''De brand is nota bene in de muur ontstaan'', zegt Maikel Berends, die op de verdieping van de  brandhaard woonde. ''Het is niet zo dat er iemand heeft zitten frituren. Als er gaten en lekkages zijn in een muur waar een brand uitbreekt, lijkt het me logisch dat die dingen met elkaar te maken hebben.''

Al ver voor de brand hadden veel bewoners het gevoel dat hun zorgen over het onderhoud van hun appartementen door Vesteda niet erg serieus werden genomen. ''Op een gegeven moment dachten wij: weet je, we gaan gewoon zelf een aannemer inschakelen'', zegt een andere bewoner, die al jaren met lekkages kampte. ''Want met Vesteda kwamen we echt niet verder.''

Falende droge blusleiding

Niet alleen de gaten roepen vragen op. Vooral cruciaal is het feit dat de zogeheten ‘droge blusleiding’ bij het blussen kapot is gegaan. Dat is een verticale leiding in het trappenhuis die verplicht is in ieder pand dat hoger is dan twintig meter. Daardoor hoeft de brandweer niet naar boven met een brandslang die is gekoppeld aan de brandweerwagen, maar kan men vanaf beneden water naar boven pompen. Zo is er op iedere verdieping watertoevoer aanwezig. 

In de Enter faalde die droge blusleiding. Op de achtste verdieping sprong de afsluiter van de leiding, bijna meteen nadat de brandweer er water in pompte. Vanaf dat moment was er op de bovenste verdiepingen, waar de brand woedde, geen bluswater meer aanwezig. De gesprongen afsluiter zorgde bovendien voor zoveel waterschade aan de brandweerlift dat ook die onbruikbaar werd. 

De onderzoekers schrijven dat het falen van de droge blusleiding het blussen van de brand met zo’n twintig minuten heeft vertraagd. Bij een uitslaande brand, waar iedere minuut telt, is dat een eeuwigheid. ''Als de brandweer een paar minuten eerder had kunnen blussen, was de doorslag van het vuur naar het dak misschien voorkomen'', zegt brandveiligheidsadviseur Nikita Kravets, die het onderzoeksrapport op ons verzoek ook las. 

Hoogst ongebruikelijk

Volgens Van Gogh is het hoogst ongebruikelijk dat een droge blusleiding tijdens het blussen springt. ''Dat mag nooit gebeuren, en ik ken ook geen andere voorbeelden waar het is gebeurd. De brandweer moet ervan uit kunnen gaan dat de blusleiding intact is.''

Pandeigenaren moeten de droge blusleiding ieder jaar visueel laten controleren. In het brandweerrapport staat dat het onbekend was of die controles hadden plaatsgevonden. Na vragen van AT5 heeft Vesteda een logboek laten zien waaruit blijkt er wel degelijk jaarlijks is gecontroleerd.

Maar de droge blusleiding moet bij de oplevering van het pand ook ‘afgeperst’ worden met water, om er zeker van te zijn dat de verbindingen dicht zijn, de buizen niet lek zijn en de afsluiters daadwerkelijk afsluiten. Die controle moet vervolgens iedere vijf jaar worden herhaald.

Geen afspraakbevestiging

Ten tijde van de brand waren er vier jaar en elf maanden verstreken sinds de oplevering. Dat betekent dat de blusleiding uiterlijk in juli 2023 zou moeten worden afgeperst.

Volgens Vesteda zou dat inderdaad in juli gebeuren. Maar de verhuurmaatschappij heeft geen afspraakbevestiging waaruit dat blijkt. ''Wij hebben zo’n 515 panden in beheer'', zegt Wim Bos, woordvoerder van Vesteda. ''Het is voor ons ondoenlijk om voor iedere afspraak vooraf een bevestiging te vragen. De onderhoudsbedrijven rapporteren achteraf aan ons, zodat we kunnen zien wat er is gebeurd.'' Wanneer het afpersen daadwerkelijk zou gebeuren, is dus niet na te gaan. 

''Dat brengt risico's met zich mee'', zegt brandveiligheidsdeskundige Van Gogh. ''Je weet pas achteraf of die controle echt heeft plaatsgevonden. En dan kan het te laat zijn.''

Ondanks de gaten in de brandwerende muren en de onduidelijkheid over de verplichte controle voldeed de Enter volgens de brandweer aan alle vergunningseisen. Dat heeft te maken met het moment waarop die eisen worden getoetst, zegt Kravets. ''Bij de oplevering wordt alles gecheckt. Kennelijk was het toen in orde. Maar als er vervolgens aanpassingen worden gedaan om lekkages op te sporen, of als er te weinig onderhoud is gepleegd, voldoet de brandveiligheid niet meer.’’

''De eigenaar van een pand heeft altijd een zorgplicht ten aanzien van de veiligheid'', zegt Kravets. ''Dat staat in de wet.'' Ook als de vergunning in orde is maar het gebouw in de praktijk niet meer aan de eisen voldoet, is de eigenaar verantwoordelijk. 

''Je moet een brandveilig gebouw beschikbaar stellen'', zegt Van Gogh. ''Dat is hier bot gezegd gewoon niet gedaan.''