Brandweerkazerne Victor in de Dapperbuurt sluit in het nieuwe jaar 's nachts de deuren en wordt vanaf dan een proeftuinkazerne. Over het plan is jarenlang gediscussieerd. De discussie bereikte een hoogtepunt toen in september dit jaar de sluiting bekend werd bij de bewoners in Oost. Een reconstructie over hoe de nachtelijke sluiting vanaf dag 1 voor alles moest wijken.
Het instellen van de proeftuinkazerne levert een jarenlange strijd op tussen de verschillende betrokkenen. In de hoofdrol: de korpsleiding, de ondernemingsraad en burgemeesters Eberhard van der Laan en Femke Halsema. Deze reconstructie is geschreven op basis van interne documenten van de Amsterdamse brandweer die zijn vrijgegeven na een Wob-verzoek van AT5.
Het is maandag 6 juni 2011. Voor de ambtswoning van burgemeester Eberhard van der Laan aan de Herengracht staat de brandweer met loeiende sirenes. Brandweerlieden klimmen via een ladderwagen naar de derde verdieping van de ambtswoning om daar hun onvrede te uiten richting de burgemeester.
Tekst gaat verder onder de video
De brandweerlieden zijn boos door de aangekondigde bezuinigingen op hun werk. Ook wordt de uitrukdienst voor het eerst geconfronteerd met een groter plan van Van der Laan: hij wil af van de 24-uursdiensten die de brandweerlieden nu twee keer per week draaien. De brandweer moet van Van der Laan een moderne organisatie worden waar gewerkt wordt volgens een 8-uursrooster.
De plannen van Van der Laan zijn allemaal opgenomen in de 'Transitieovereenkomst Brandweer Amsterdam Amstelland op koers' uit 2011. In deze overeenkomst wordt ook voor het eerst over de proeftuinkazerne gesproken. Deze moet er dan, als alles meezit, al in 2013 komen. Het plan: Kazerne Anton in Zuidoost wordt dé proeftuinkazerne.
Witte-mannencultuur
De proeftuinkazerne en de 8-uursdiensten moeten bijdragen aan het doorbreken van de gesloten 'witte-mannencultuur' bij de brandweer, waarin ook racisme en seksisme gedoogd zouden worden. Naast de brandweerzorg moet de kazerne ook een belangrijke buurtfunctie krijgen. Door de preventieve brandweertaak beter vorm te geven, zouden er meer branden voorkomen moeten worden.
Van der Laan is nog geen jaar burgemeester als hij geconfronteerd wordt met de zogenoemde 'witte-mannen cultuur' bij de brandweer. Hij schrikt hier zo van dat hij het meest ingrijpende en ambitieuze plan in de geschiedenis van het brandweerkorps presenteert. In zijn ogen kan de heersende cultuur veranderen met 8-uursdiensten.
Lees ook: Burgemeester: Felle weerstand brandweerlieden tegen vernieuwing is 'onacceptabel'
Meermaals hamert Van der Laan er in vergaderingen op dat de '24 uur' nu echt doorbroken moet worden. Binnen de korpsleiding, het veiligheidsbestuur en de gemeenteraad krijgt Van der Laan mensen enthousiast mee, maar zeker niet bij de brandweermannen van de uitrukdienst. Hun leven is al jaren volledig ingericht op twee 24-uursdiensten per week. Van der Laan zegt ook oog te hebben voor de zorgen die er leven en wil daarom in het begin alleen met het nieuwe rooster in de proeftuinkazerne werken.
Wissel van brandweercommandant
De jaren vliegen vervolgens voorbij maar van een echte uitvoering van de plannen komt niets terecht. In 2014 uit Van der Laan zijn teleurstelling hierover richting de toenmalige commandant Elie van Strien. Het conflict over het niet nakomen van de afspraken loopt intern zo hoog op dat Van der Laan, twee jaar later alweer, beslist om rigoureuze maatregelen te nemen. Hij stelt Leen Schaap aan als commandant en neemt afscheid van Van Strien.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Brandweercommandant Leen Schaap
De keus voor Schaap is opmerkelijk omdat hij nooit eerder bij de brandweer heeft gewerkt. Schaap is al heel zijn werkende leven bij de politie actief en kwam tijdens het uitvoeren van het kraakverbod in goed contact met Van der Laan. De burgemeester zag in Schaap de ideale man om gemaakte afspraken uit 2011 alsnog uit te voeren. Eind 2016 presenteert Schaap als brandweercommandant zijn manifest om zo snel mogelijk uitvoering te geven aan de plannen die stonden in de transitieovereenkomst uit 2011.
Lees ook: Amsterdamse politiecommissaris wordt brandweerchef
13 oktober 2016: De korpsleiding en Van der Laan hebben overleg op de Stopera. Het manifest van Schaap wordt besproken en intern bij de brandweer heeft de commandant een column verspreid over die plannen. Van der Laan vraagt of er nog reacties zijn gekomen op zijn column: 'Weinig', reageert de brandweercommandant. Wel stelt een ander lid van de korpsleiding dat iedereen op het hoofdkantoor van de brandweer in ieder geval wel enthousiast reageert op de plannen van Schaap.
Proeftuinkazerne binnen de ring
Ook laat Schaap zijn plannen voor de proeftuinkazerne doorschemeren. Hij vindt dat de proeftuinkazerne binnen de ring moet worden geopend. 'Om een echte zeggingskracht voor de organisatie te krijgen', zegt Schaap in het overleg met Van der Laan. Ondanks dat in de transitieovereenkomst was afgesproken dat Kazerne Anton in Zuidoost de proeftuinkazerne zou worden, vinden de korpsleiding en de burgemeester het geen probleem om van deze afspraak af te wijken.
16 maart 2017: In de ambtswoning van Van der Laan wordt de proeftuinkazerne weer besproken in het overleg tussen de burgemeester en de korpsleiding. Er is flink wat irritatie bij Van der Laan. Er is een verkeerde versie van de tekst van het aanstellingsbeleid van nieuwe brandweermedewerkers verspreid. Hierdoor is er onvoldoende ruimte om deze groep brandweermedewerkers in een ander rooster dan de 24-uursroosters te plaatsen. Van der Laan geeft aan dat dit al de zoveelste keer is dat er fouten worden gemaakt en zegt dit onbegrijpelijk te vinden.
Weinig interesse
De nachtsluiting is een plan om de veranderingen in het rooster 'af te dwingen', zo wordt gesteld in het overleg. Het belangrijkste knelpunt voor een succesvolle proeftuinkazerne wordt ook besproken: er is een rondgang gemaakt onder huidig personeel van de Amsterdamse brandweer en er blijkt onvoldoende animo te zijn.
Eventueel moeten mensen maar verplicht worden om in de proeftuinkazerne te gaan werken, zo stelt de korpsleiding in het gesprek. Ondanks dat dit zou afwijken van de in 2011 gesloten overeenkomst, waar plaatsing van personeel in de proeftuinkazerne op basis van vrijwilligheid zou gebeuren. Een gang naar de rechter is voor de korpsleiding bespreekbaar om ervoor te zorgen dat de proeftuinkazerne er hoe dan ook in 2019 zou komen.
Lees ook: Brandweercommandant Leen Schaap: 'Ik heb heel, heel veel stront over me heen gekregen'
Ook zegt Leen Schaap dat zijn oog is gevallen op Kazerne Victor in de Dapperbuurt. Hij wil deze kazerne omvormen tot proeftuinkazerne. Schaap oppert het idee om eerst te starten met allemaal nieuwe brandweerlieden in de oude 24-uursroosters en vervolgens op termijn te veranderen naar 8-uursdiensten. Schaap vergelijkt nieuwe brandweerlieden met een 'gezonde populatie'. In andere documenten noemt hij oudere brandweerlieden 'besmet'.
Tekst gaat verder onder afbeelding
Kazerne Victor in de Dapperbuurt
Alles opeens bespreekbaar
Het aanwijzen van Kazerne Victor gaat, net zoals het tegen hun zin in plaatsen van brandweerlieden, in tegen de afspraken die zijn gemaakt in de transitieovereenkomst in 2011. Alles lijkt bespreekbaar voor de burgemeester en de korpsleiding, zolang de deadline van 1 januari 2019 maar wordt gehaald. Enige obstakel nog op de weg naar succes: de ondernemingsraad.
Lees ook: Ondernemingsraad brandweer laakt 'ongenuanceerde toonzetting' korpsleiding
29 mei 2017: In de ambtswoning van burgemeester Van der Laan wordt weer gesproken over hoe weinig interesse er is vanuit de huidige brandweerlieden voor de proeftuinkazerne. Er moet nog maar een keer geworven worden om ze zover te krijgen. Anders moet het maar verplicht worden, zo stellen de korpsleiding en de burgemeester. Of dit deel van de overeenkomst losgelaten kan worden is onderwerp van discussie. Van der Laan wil hiervoor eerst juridisch advies inwinnen.
Als er te lang wordt gewacht met mensen verplichten, is het risico dat 1 januari 2019 niet gehaald gaat worden, zo stelt de korpsleiding. De druk wordt opgevoerd om snel met een besluit te komen. In een memo laat Schaap opschrijven dat 1 januari 2019 hoe dan ook gehaald moet worden. 'Mocht verplichte plaatsing nodig zijn, dan is de steun van de burgemeester hard nodig', zo is er te lezen.
Juridisch onderzoek
15 september 2017: Een nieuw gesprek tussen de korpsleiding en Van der Laan in de ambtswoning. Een eerder overleg over de proeftuinkazerne, dat in de zomer plaats zou vinden, kon niet doorgaan. Vermoedelijk vanwege de ziekte van Van der Laan. Inmiddels zijn er wel vorderingen geboekt in de zomermaanden.
Zo is er juridisch advies uitgebracht over of er kan worden afgeweken van de afspraken uit het plan. Het advies, opgesteld door juristen van de gemeente, pakt goed uit voor de korpsleiding en de burgemeester. Zij besluiten dat, indien nodig, nieuw personeel verplicht gaat worden om te werken in de proeftuinkazerne. Ook wordt Kazerne Victor definitief aangewezen als dé plek waar het moet gebeuren. Wel moet de korpsleiding een sterk juridisch document schrijven, zoals Van der Laan het noemt: 'Een bijbeltje', om bij toekomstige procedures sterk te staan.
In het overleg wordt ook afgesproken dat de proef twee jaar gaat duren. Van der Laan merkt wel op dat hij dit kort vindt. 'Er wordt al zes jaar gepraat over de proeftuinkazerne en dan is twee jaar echt een schijntje.'
Het gesprek tussen de korpsleiding en de burgemeester op 15 september is de laatste officiële ontmoeting tussen deze partijen. Van der Laan legt vanwege zijn ziekte zijn taken op 19 september neer.
Vrees voor rechtszaken
17 november 2017: De korpsleiding en waarnemend burgemeester Van der Burg hebben overleg op de Stopera. Van der Burg wordt bijgepraat over alles wat er de laatste maanden, mede door Van der Laan, is besloten rondom de proeftuinkazerne. Ook laat brandweercommandant Leen Schaap weten dat hij niet verwacht dat de ondernemingsraad van de brandweer akkoord gaat met de plannen. Er zullen mogelijk rechtszaken volgen, zo is het gedeelde gevoel in het overleg.
Op 27 november 2017 gaat het regionale veiligheidsbestuur officieel akkoord met de plannen om Kazerne Victor vanaf 1 januari 2019 om te vormen tot proeftuinkazerne en vanaf die datum in de nacht te sluiten.
De voorspelling van Leen Schaap komt in 2018 uit. De ondernemingsraad van de brandweer ziet helemaal niks in de plannen om Kazerne Victor in de nacht te sluiten en om te vormen tot proeftuinkazerne. In vele brieven tussen Schaap en de ondernemingsraad wordt over en weer geruzied. In een brief schrijft de ondernemingsraad dat ze buiten spel zijn gezet bij het besluitvormingsproces en dat de korpsleiding eenzijdig de afspraken van de overeenkomst niet nakomt. Schaap stelt daarop dat hij vindt dat de ondernemingsraad niet meewerkt aan de modernisering van de brandweer.
Lees ook: Ondernemingsraad brandweer: nachtelijke sluiting Kazerne Victor is niet veilig
13 april 2018: Het gemeentehuis in Amstelveen. Waarnemend burgemeester Bas Eenhoorn van Amstelveen is tijdelijk de plaatsvervangend voorzitter van de veiligheidsregio. Hij neemt daarom plaats in het overleg met de korpsleiding. Het feit dat de ondernemingsraad niet akkoord wil gaan met de plannen rondom de proeftuinkazerne wordt besproken. Schaap spreekt nogmaals uit dat hij verwacht dat de ondernemingsraad koerst op een gang naar de rechter. Ook stelt de korpsleiding dat er meer mensen hebben aangegeven wel te willen werken in de proeftuinkazerne.
De ruzie tussen de commandant en de ondernemingsraad loopt zo hoog op dat er halverwege 2018 geen andere weg meer lijkt te zijn, dan de gang naar de rechter. Schaap hoopt zo nog voor 1 januari 2019 via de kantonrechter vervangende toestemming te krijgen om alsnog de proeftuinkazerne in te kunnen stellen. De ondernemingsraad laat halverwege juli van dat jaar weten te hopen dat de rechter voldoende duidelijkheid geeft om zo verder te kunnen praten met de korpsleiding.
De kracht van Halsema
23 augustus 2018: De ondernemingsraad lijkt toch te zwichten onder de druk van een rechtszaak. De kersverse burgemeester Femke Halsema gaat op bezoek bij de ondernemingsraad om te praten over de problemen. In dit gesprek doet Halsema een beroep op de ondernemingsraad om als blijk van goede wil de juridische strijd met de korpsleiding te staken. In een brief van 3 september aan Halsema laat de OR weten groen licht te zullen geven voor de proeftuinkazerne. Wel benadrukt de ondernemingsraad de nachtelijke sluiting niet veilig te vinden.
Lees ook: Halsema: 'Confrontatie bij brandweer voor het eerst voorzichtig doorbroken'
Het besluit tot het instellen van de proeftuinkazerne en de nachtelijke sluiting is er dus gekomen na jarenlang gekibbel, geruzie en protest. Er zijn grote zorgen over de veiligheid rondom de kazerne in de Dapperbuurt. Nadat dit najaar het nieuws naar buiten kwam en bewoners van Oost op de hoogte waren van de plannen, werd er een handtekeningenactie gehouden. Ook deelden oud-brandweerlieden hun zorgen en vertelden meerdere brandweermannen van de huidige uitrukdienst dat de nachtelijke sluiting levensgevaarlijk is.
Tekst gaat verder onder de video
Ook in de gemeenteraad zijn vragen gesteld over het besluit. En het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV), een onafhankelijk bureau gespecialiseerd in veiligheid, schreef een kritisch rapport en plaatst veel kanttekeningen bij de gevolgen van de sluiting.
Lees ook: Halsema: 'Brandweer experimenteert niet met mensenlevens'
Ondanks het verzet, zal Kazerne Victor in de Dapperbuurt vanaf 1 januari een proeftuinkazerne zijn en in de nachtelijke uren de deuren gesloten hebben. In totaal komen er 36 brandweermensen te werken. Zes brandweerlieden zijn 'op basis van hun contract' geplaatst. Dertig hebben zelf op een functie binnen de proeftuinkazerne gesolliciteerd.