Volgens de onderzoekers is het erfpachtstelsel "niet volledig te doorgronden" voor de consument. Dat komt door de opzet van het stelsel, maar ook doordat de toekomstige marktwaarde een belangrijke factor is bij het bepalen van de canon (de vergoeding voor het gebruik van de grond). "Dat sprake is van een oververhitte markt versterkt deze dynamiek alleen maar verder."

Het bureau concludeert dat het stelsel telkens ter discussie stond en dat de gemeente de critici daarom tegemoet probeerde te komen met aanpassingen. "Het paradoxale effect dat optreedt, is dat elke wijziging weliswaar meer mogelijkheden creëert, maar dat het erfpachtstelsel complexer wordt en daarmee weer meer (en nieuwe) discussies oproept. Daarmee kan voor individuele erfpachters sprake zijn van een verbetering, maar is niet sprake van een werkelijke verbetering van het stelsel."

Knelpunten zouden daarmee dus niet opgelost zijn. "Het stelsel is zelfs ingewikkelder geworden", concludeert Berenschot. "Een keuze voor eeuwigdurende erfpacht levert wellicht meer zekerheid op wat de consument in de toekomst kwijt is aan erfpacht, maar levert onzekerheid op over de vraag of dit de juiste keuze is. Ook geeft het geen antwoord op de vraag of het bedrag redelijk is (te hoog of te laag) en evenmin of dit bedrag in redelijke verhouding staat tot straat-, buurt- en stadsgenoten."

Een eenvoudige oplossing om het hele systeem beter te maken ziet het bureau niet. Berenschot spreekt van een gordiaanse knoop, een knoop die onontwarbaar is. "Hoewel duidelijk is dat de bescherming van de erfpachter in het erfpachtstelsel onder druk staat, is niet direct evident hoe deze bescherming voor erfpachters in totaliteit verbeterd kan worden."

Het onderzoek werd ingesteld op verzoek van onder meer CDA-fractievoorzitter Diederik Boomsma, die steun kreeg van een meerderheid van de gemeenteraad. Boomsma zegt vandaag dat er vernietigende conclusies in het rapport staan. "Erfpacht voldoet niet aan de elementaire normen die worden gehanteerd om mensen te beschermen tegen onveilige en oneerlijke financiële praktijken zoals woekerpolissen. Dat ondermijnt de rechtszekerheid."

Volgens VVD-raadslid Hala Naoum Néhmé is de conclusie dat nut en noodzaak van erfpacht steeds onduidelijker wordt. "We kunnen dan ook stellen dat erfpacht in de toekomst niet houdbaar is en Amsterdam zich moet voorbereiden op een verdere hervorming van het stelsel, het goedkoper maken van een overstap en het borgen van consumentenbescherming."

Gemeenteraadsleden zullen op 30 juni en 6 juli met verantwoordelijk wethouder Marieke van Doorninck (Ruimtelijke Ordening) over het rapport debatteren. Het stadsbestuur zal voor die tijd nog met een schriftelijke reactie op het rapport komen.