Er zijn - zeker binnen de politie - al langer zorgen over de kwetsbaarheid van het havengebied, zo bleek uit een verhaal dat AT5 begin dit jaar bracht. Op verzoek van de politie namen onderzoekers van de Vrije Universiteit (VU) en het Verweij Jonker Instituut het volledige Noordzeekanaalgebied onder de loep: van de haven van IJmuiden tot de binnenwateren van Amsterdam. 

Voor de verkennende studie is met verschillende agenten en rechercheurs van de politie-eenheid in Amsterdam en in Noord-Holland gesproken. Ook vertegenwoordigers van onder meer de douane, de FIOD, het Openbaar Ministerie, verschillende gemeentes en het RIEC (Regionaal Informatie en Expertise Centrum) zijn geïnterviewd.

Een agent vertelt dat hij een clubje was begonnen met mensen van de FIOD, de Douane en de gemeente. Doel was het uitwisselen van informatie over zaken die zich in het gebied afspelen. Het werd geen succes. 

"Dat ging voor geen meter. Ik heb een jaar lang geprobeerd hieraan te trekken. Op een gegeven moment stond ik tegenover de douane, die schreeuwden: ‘jullie blijven van onze haventerreinen af!’. Douane zag ons dus echt als indringers. Zij zeiden ook van: ‘Ik wil alleen informatie halen, niet brengen’. Ik heb na een jaar de stekker uit die RIEC-groep getrokken, omdat er geen informatie werd gedeeld en er geen vertrouwen was", zo vertelt de politiemedewerker. 

Binnen de politie heersen al langer zorgen over het verdwijnen van een specialistisch team in de haven vanwege capaciteitsproblemen. "De haven verdwijnt op de achtergrond. (...) We kunnen als politie de haven niet belangrijk maken: het is een neerwaartse spiraal. Het is geen prioriteit, want er gebeurt niks en we zien niks, dus er is geen prioriteit. Terwijl je onderbuikgevoel wel zegt dat er iets mis is, bijvoorbeeld activiteiten midden in de nacht met loodsen, hekken die kapot zijn", zegt een andere politiefunctionaris. 

Hoe de term 'ondermijning' ondermijnend kan werken 

Opvallend is ook het onbegrip bij diverse ondervraagden rondom de term 'ondermijning'. Uit de studie blijkt dat de landelijke overheid inmiddels verschillende definities hanteert. De officiële uitleg van het begrip is volgens Nationale Politie: 'het constante gebeuk van georganiseerde criminaliteit (onderwereld) op onze samenleving (bovenwereld)'. 

Veel ondervraagden die werkzaam zijn in het Noordzeekanaalgebied geven aan dat er onduidelijkheid heerst over 'ondermijning' als veiligheidsstrategie. En dat frustreert een strategische aanpak van bepaalde problemen in het gebied. "Ondermijning is op dit moment hot, hot, hot. Iedereen heeft het erover, maar men kijkt nog te ouderwets naar de criminaliteit", zegt iemand namens het RIEC.

"Gewoon te vaag", zegt een politieagent van de eenheid Noord-Holland. En een ambtenaar van de gemeente Velsen windt er al helemaal geen doekjes om: "Vroeger spraken we over georganiseerde misdaad, maar de politie kreeg het niet voor elkaar om de criminelen allemaal te pakken te krijgen. Dus iemand heeft het briljante idee gekregen om dat nu ‘ondermijning’ te noemen, dan zijn we van de georganiseerde misdaad af."

De verwarring over het begrip zorgt er volgens de onderzoekers voor dat organisaties minder goed samenwerken, omdat in de praktijk vaak naar het eigen belang van een organisatie wordt gekeken. "Op het onderwerp ‘ondermijning’ ben ik erachter gekomen dat wat voor mij als politie heel logisch is, niet voor mijn collega’s zo is. Zij hebben een andere kijk op het woord ‘veiligheid’. Als je blijft steken in definities, en in ‘onzichtbaar’ en ‘is het wel mijn probleem’ dan komt er niets van", zo schetst een Amsterdamse agent. 

"Nationale ondermijningsobsessie"

De onderzoekers concluderen dan ook dat "in de uitvoering van de aanpak van ondermijnende drugscriminaliteit in het Noordzeekanaalgebied het begrip niet tot nauwelijks helpt." Volgens hoofdonderzoeker Yarin Eski werkt de term vooral verwarrend. "Het zegt iets over onze nationale ondermijningsobsessie. In de praktijk zit de term niet alleen in de weg, maar het werkt ook contraproductief, waarmee de overheid zichzelf onbewust ondermijnt", vertelt hij aan AT5. 

En dat beeld wordt onderschreven door de mensen die Eski en zijn collega-onderzoekers hebben gesproken voor hun studie. "Je moet het zien als een kroeg: die loopt goed, er komen veel mensen binnen, maar ook steeds meer gespuis. Normaal gesproken zet je een uitsmijter bij de deur. Nu wordt die uitsmijter ín de kroeg geplaatst. Zie de kroeg als Amsterdam en de deur als de haven. De poort wordt opengezet", beschrijft Eski.

Ook het delen van informatie tussen instanties blijkt in de praktijk maar moeizaam te verlopen. "Alles loopt door elkaar heen", zegt een medewerker van de maritieme politie. "Er zijn heel veel regio’s bezig om dezelfde projecten opnieuw uit te vinden. Overal zijn ondermijningsprojecten aan de gang, maar waar is de samenhang? Het lijkt op los zand dat langs elkaar heen gaat. De informatie-uitwisseling is minimaal. Er moet dus landelijke sturing komen om dat te voorkomen."

De onderzoekers concluderen dat er vooral sprake is van (ongegronde) angst voor wetgeving die informatiedeling belemmert. Daarnaast spelen 'onwetendheid' en 'onkunde' een rol. "Daardoor lijken zij gedemotiveerd en die demotivatie frustreert vervolgens weer de uitvoering van de aanpak", zo valt te lezen in het rapport. 

Samenwerking tussen instanties hapert

Verder blijkt dat het qua samenwerking tussen de verschillende partijen die actief zijn in het gebied ook niet bepaald lekker loopt. "Er is een gebrek aan regie in de samenwerking en de aanpak van ondermijnende drugscriminaliteit, omdat niet duidelijk is welke problemen aangepakt moeten worden en wie daar de leiding in neemt", stellen de onderzoekers. De geïnterviewden geven aan dat er "een overkill aan actoren" is, zowel op kantoren van instanties als in het gebied zelf. 

Zo beschrijft een politiemedewerker van de eenheid Noord-Holland dat andere instanties het "irritant" vinden dat in gezamenlijke overleggen de politie niet namens één organisatie aanwezig is, maar verschillende eenheden vertegenwoordigt:  "Er zitten drie politie-eenheden aan tafel; Landelijke Eenheid, Amsterdam en Noord-Holland. Dat zie ik als een probleem. (...) Ze praten wel uit één mond, maar moeten van ver komen. Met hoe meer mensen je aan tafel zit, des te makkelijk het is om weg te kijken."

Hoofdonderzoeker Eski erkent dat de studie kritisch is. "Maar het laat wel zien dat die kritiek uit de eigen organisaties voortkomt. Je zou het kunnen zien als een soort brandjes blussen, die het echte werk eigenlijk in de weg zitten. De grotere brand kun je niet blussen, omdat je continu kleine brandjes aan het blussen bent. Daar mag je toch wel wat aan veranderen, zou ik willen suggereren."

'Havenmarinier'

Eski en zijn collega's pleiten voor de komst van een havenmarinier, geïnspireerd door de Rotterdamse variant van de stadsmarinier, een soort 'superambtenaar' die instantie-overstijgend te werk moet gaan. "De havenmarinier kan vorm geven aan de gedeelde urgentie en zorg dragen voor overeenstemming over de richting en aanpak", schrijven ze.  "Alle partijen die betrokken zijn, moeten dat idee dragen en dus ook financieren. De verantwoordelijkheid ligt uiteindelijk bij die instanties zelf", legt Eski uit. 

"Conclusies verbazen niet"

"De conclusies zijn hard, maar verbazen mij eerlijk gezegd niet", reageert PvdA-fractievoorzitter Sofyan Mbarki, die al langer aandacht vraagt voor het gebrek aan regie en samenwerking in de haven met betrekking tot drugscriminaliteit.

"De gevolgen van de invloed van drugs voelt de stad dagelijks en komen het hardst terecht bij de meest kwetsbare Amsterdammers. De Amsterdamse drugsaanpak kan daarom niet zonder een duidelijk plan en inzet als het gaat om de criminaliteit in het havengebied. De vraag is ook of we er goed aan hebben gedaan om het speciale politieteam voor de haven op te heffen."

Volgens Mbarki is met de toekomstige nieuwe zeesluis in IJmuiden en de toename van het vaarverkeer de inhaalslag die gemaakt moet worden ten opzichte van de criminaliteit alleen nog maar urgenter. "De conclusies uit dit onderzoek zijn daar een goed startpunt voor."