"Ik ben tachtig jaar en zie deze plek pas nu bewust", zegt Ellen Santen als ze naar de Kanovijver kijkt in het Amsterdamse Bos. Haar vader Sal was één van de mannen die naar het werkkamp werd gestuurd, waar hij de vijver, samen met 43 anderen, uit moest graven. "Ik ben hier vaak geweest, maar nu weet ik pas dat mijn vader hier gegraven heeft. Het doet me veel."

In 1942 werden Joodse Amsterdammers naar de kampen gestuurd. Na de Februaristaking in 1941 wilden de Duitsers de jonge, Joodse mannen de stad uit hebben om verdere confrontatie te voorkomen. In totaal waren er zeventien werkkampen in en rond de stad, waarvan er dertien binnen de gemeentegrenzen lagen. De werkzaamheden bestonden onder andere uit het uitgraven van waterpartijen en het aanleggen van rioleringen. 

Volgens Holocaustonderzoeker Lion Tokkie werden de mannen in deze werkkampen vaak snel op de trein gezet naar vernietigingskampen zoals Sobibor en Auschwitz. Slechts enkele tientallen hebben de oorlog overleefd. 

'Gemengd gehuwd' 

Sal Santen heeft de oorlog wél overleefd en is daarna bekend schrijver geworden. De reden dat hij niet naar een vernietigingskamp werd gestuurd, is omdat hij, zoals de Duitsers dat noemden, 'gemengd gehuwd' was. Hij had een niet-Joodse vrouw, waardoor hij werd vrijgesteld van deportatie. 

Santen hoefde eerst ook niet naar een werkkamp toe, maar daar kwam verandering in. "Eind 1943, toen Nederland was verklaard als 'Jodenrein' door de Duitsers, zei Seyss-Inquart: 'Ik wil die groep ook aanpakken. Breng ze in werkkampen'", legt Lion Tokkie uit. 

"Mijn vader schreef over een vriend van hem in het kamp. Die zat in een greppel en zei als geintje tegen een soldaat: 'Mag ik je geweer?' Nou, die is gedeporteerd naar Auschwitz en vermoord", vertelt Ellen.