"Zonde en eigenlijk ook schadelijk, omdat daarmee heel veel kennis niet wordt doorgegeven en aangereikt aan jongeren", zegt Ylanga van der Geld, seksuoloog van de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie (NVVS). In het biologieboek Nectar van uitgeverij Noordhoff wijst Van der Geld aan dat de clitoris afgebeeld staat als een klein puntje. "Dat klopt natuurlijk niet, want het is een heel orgaan."

Dagelijks ziet specialist seksuele ontwikkeling Anna Jansen in haar werk onwetendheid voorbij komen. "Waar ik ook kom, of het nou is bij studenten, zorgprofessionals of kinderopvangmedewerkers, men weet vaak niet hoe de clitoris er in zijn volledigheid uitziet". 

Als bestuurslid zet Jansen zich in voor Stichting Seksueel Welzijn Nederland (SWN). Een stichting die werd opgericht door de in januari overleden hoogleraar Amsterdamse hoogleraar seksuologie Ellen Laan. AT5 sprak Laan vlak voor haar overlijden over één van haar missies: "De clitoris in de biologieboeken". Reden voor ons om uit te zoeken hoe het daarmee staat.

De ontdekking van de clitoris

Maar eerst duiken we even de geschiedenis in. Al voor Christus wordt er over de clitoris geschreven, maar het is de 16e eeuw als de Italiaanse chirurg Matteo Realdo Colombo (1516-1559) en nog geen twee jaar later de anatoom Gabriele Falloppio (1523-1562) claimen de clitoris te hebben ontdekt, maar bij beide doktoren is er alleen aandacht voor het knopje. Het is de Nederlandse dokter en anatoom Reinier de Graaf (1641-1673) die in 1672 de clitoris in zijn volledigheid ontdekt.

Vanaf dat moment staat de clitoris af en aan volledig weergegeven in de boeken, maar ook met regelmaat verkeerd afgebeeld of helemaal weggelaten. De Australische uroloog Helen O'Connell doet in 1998 opnieuw grondig onderzoek naar de clitoris en ontdekt dat nog steeds belangrijke informatie achterwege is gelaten. Ze zet daarmee het volledig afbeelden van de clitoris opnieuw op de kaart.

"Historisch zo gegroeid"

Toch duurt het nog ruim 20 jaar voordat de clitoris in zijn volledigheid staat afgebeeld in de Nederlandse biologieboeken. Hoe dat komt? "Dat is vooral historisch zo gegroeid", vertelt Petra van der Zanden van uitgeverij Noordhoff. 

"Seksueel plezier van vrouwen of mensen met een clitoris is heel lang onderbelicht geweest. Het ging vaak alleen over voortplanting, ook vanuit de kerk en vanuit godsdienst", vult seksuoloog Ylanga van der Geld aan. 

Uit ons onderzoek blijkt nu, anno 2022, dat de clitoris nog steeds niet volledig staat afgebeeld in een deel van de biologieboekenreeks Nectar van uitgeverij Noordhoff en in de boeken van Bricks Biology van uitgeverij Eduhint.

"Dat heeft te maken met de tijdspanne die er steeds overheen gaat. Dat je tijd nodig hebt om te schrijven, tijd om te produceren en tijd nodig hebt voor de promotie", zegt Petra van der Zanden namens Noordhoff. Volgens de uitgeverij kunnen zij pas een nieuwe schrijffase in als er meerdere onderwerpen verzameld zijn om aanpassingen over te doen. "We hebben ervoor gezorgd dat er online lesmateriaal is over de clitoris, voor de leerlingen van het niveau waar het nu nog niet in het boek staat."

"Juiste anatomie nog niet bekend"

Uitgeverij Eduhint laat weten dat bij het schrijven van de biologieboekenreeks van Bricks Biology in 2016, de actuele kennis over de juiste anatomie van de clitoris nog niet bij hen bekend was. Publicaties waarop zij hun lesmateriaal nu gaan aanpassen verschenen pas in 2017. Op de vraag of ze het onderzoek van Helen O'Connell kennen, geven zij aan niet bekend te zijn met dit onderzoek. 

In gesprek met leerlingen

"Het principe dat de clitoris nog niet goed staat afgebeeld in de biologieboeken, vind ik absurd en heel raar", zo vertelt biologiedocent Merel Sligting. Op het Montessori Lyceum Amsterdam besteed Sligting met haar lessen extra aandacht aan de clitoris. "Ik wil vooral met de leerlingen erover in gesprek en als je maar goede modellen hebt om te laten zien."

Volgens Anna Jansen, van Stichting Seksueel Welzijn Nederland, zijn de gevolgen van het ontbreken clitoris in de biologieboeken groot. "We vergroten het taboe op vrouwelijke seksualiteit, doordat we het niet aan jongeren uitleggen en een deel weglaten van hun seksuele voorlichting." Volgens Jansen is het belangrijk om te weten hoe je lichaam werkt. "Want zonder erecte clitoris geen fijne penetratie-seks."

Daar vult seksuoloog Ylanga van der Geld op aan: "Nu wordt eigenlijk onderwezen dat die penis belangrijk is en dat er een vagina is. Als die penis stijf is, kan die in de vagina. Zo werkt het natuurlijk niet."

Uitgeverij Noordhoff verwacht over ruim 18 maanden de clitoris in zijn volledigheid te hebben afgebeeld in alle biologieboeken. In de biologieboekenreeks Bricks Biology van uitgeverij Eduhint wordt in de nieuwe uitgave van 2024-2025 de informatie aangepast. Van der Geld hoopt dat dit aangevuld wordt met informatie over seksueel plezier. "Want daar ontbreekt het nog wel eens aan. Om ervoor te zorgen dat voor iedereen seksueel plezier de norm kan worden, heb je wel kennis nodig".