De rechtbank gaf opdracht een onafhankelijk onderzoek te laten uitvoeren als onderdeel van een civiele procedure die de nabestaanden tegen de politie hebben aangespannen. In augustus 2021 kwamen partijen overeen dat politiesocioloog Jaap Timmer de zaak moest onderzoeken. De socioloog wijst in een reactie aan AT5 op het feit dat het rapport nog niet definitief is. Zowel de politie als de familie van Baker mogen nog reageren en vragen stellen. "Over de inhoud kan ik helemaal niks zeggen, dit document zou niet openbaar moeten zijn en is verre van publiek. Het schaadt de zaak."

Pijnlijke details

Timmer zelf trekt in zijn rapport echter pijnlijke conclusies. In het document dat op 13 januari 2023 naar de rechtbank is gestuurd, staat tot in detail beschreven hoe de middag verliep en hoe de politie de situatie onnodig liet escaleren. Zo trok een hondengeleider zijn eigen plan en had de leidinggevende van de operatie mogelijk geen goed overzicht en ontbrak het aan duidelijke instructies. 

Sammy Baker, zijn officiële naam is Samuel Seewald, was samen met een vriend vanuit Duitsland naar Amsterdam gekomen om daar een paar dagen te blijven. Op woensdagavond bezochten ze een coffeeshop, waar Sammy volgens het Openbaar Ministerie (OM) vier joints rookte en spacecake nuttigde. Als hij die avond niet met zijn vriend mee wil naar het hotel en daar ook niet meer aankomt, geeft zijn vriend hem als vermist op.

De politie besluit zijn foto te verspreiden en gaat over op een 'urgente vermissing'. Zo valt te lezen in het rapport van Timmer. Een nacht gaat voorbij, maar donderdag 13 augustus wordt Sammy rond 16:43 uur aan de Poeldijkstraat gezien. Hij loopt daar samen met zijn moeder en een vriend. Wanneer een van de agenten hem vervolgens lopend probeert te benaderen rent Sammy op blote voeten weg, achtervolgd door meerdere agenten. 

Samuel had zorg nodig

De achtervolging eindigt in een omheinde binnentuin aan de Honselersdijkstraat, op zo'n drie minuten lopen van de Poeldijkstraat. Met zijn moeder op een paar honderd meter afstand loopt hij rond met een mes op zijn keel en polsen. Volgens Timmer hadden de politieagenten vanaf nu één taak: "Voor zijn eigen veiligheid was het belangrijk dat hij zorg zou ontvangen. (..) Vanaf de melding van urgente vermissing en zeker vanaf het onderkennen van Samuel was het de taak voor de politie om Samuel veilig over te dragen aan ter zake kundige zorgverleners."

Om de situatie onder controle te krijgen worden meerdere politie-eenheden opgeroepen. Zodra ook de Officier van Dienst van de politie (OvD-P) op de hoogte is gebracht, komt ook zij ter plaatse en neemt de coördinatie op zich. 

"De OvD-P communiceerde meermalen met de andere agenten dat zij Samuel moesten blijven zien en bejegenen als slachtoffer en niet als verdachte", aldus Timmer. Volgens een verklaring van de OvD-P was het de intentie om Samuel en de agenten veilig in de binnentuin te houden tot de komst van onderhandelaars. Zij zouden Sammy tot rust kunnen brengen en overtuigen zich te laten helpen. 

Samuel loopt met een mes tegen zijn eigen hals rond in de binnentuin. Verschillende agenten vragen hem in het Engels, Duits en Nederlands zijn mes los te laten. Maar dat gebeurt niet. "We are here to help you", hoor je een agent op videobeelden schreeuwen. 

"Ik lees in de verklaring van één van de getuigen dat Samuel toen om een arts zou hebben gevraagd. Ik lees dat ook in de tekstweergave van de video Van Ruben Koops op Twitter. Volgens de tekstweergaven van de getuige zou een agent daar 'nein' op hebben gezegd. Als dat inderdaad de reactie van één van de agenten is geweest, dan is dat vanuit de situatie begrijpelijk. Op dat moment liep Samuel immers met een mes tegen zijn eigen hals langzaam op agenten af, die in reactie daarop met getrokken pistolen achterwaarts liepen. Dat is geen geschikte situatie om een dokter bij Samuel te brengen", concludeert Timmer. 

Hondengeleider trekt eigen plan 

Om de agenten te beschermen tegen Sammy en zijn mes wordt om 16:58 uur een hondengeleider ingezet. "Normaal spreken we een plan van aanpak door met betrekking tot de inzet en gebruik van de hond. Ik heb aan de geleider aangegeven dat het een slachtoffer betrof en geen verdachte. Omdat hij in het bezit was van een mes. Hierop zei hij dat hij zijn hond uit de auto ging halen en positie zou gaan innemen. Ik interpreteerde dat hij dat zou doen ter bescherming van collega's. Ik stemde hier in toe", vertelt de OvD-P in een verhoor met de Rijksrecherche. 

Maar wanneer de man de binnentuin inloopt, lijkt hij de instructies van zijn leidinggevende te zijn vergeten. "Er is enige afstemming geweest tussen de agenten in de binnentuin over het gebruik van geweld. Op het moment dat de hondengeleider ten tonele verscheen, zijn hem aanwijzingen gegeven over het benaderen van Samuel met de hond."

"De hondengeleider is toen achter Samuel gemanoeuvreerd. Vervolgens heeft hij de man van achteren benaderden de hond op hem 'gesteld'. Dat betekent dat de geleider zijn hond het commando heeft gegeven Samuel te bijten, om hem zo veilig onder controle te kunnen nemen", aldus Timmer in zijn rapport. 

De dood van Sammy

Hij vervolgt: "Omdat Samuel op dat moment min of meer stil stond en geen geluid of gebaren maakte, zag de hond de man niet als 'zijn' verdachte. De agenten die op dat moment voor Samuel stonden, riepen hem toe om zijn mes te laten vallen. De hond zag hen meer als verdachten en liep daarom langs de Duitser op hen af. De geleider greep op dat moment zijn kans, pakte Samuel bij zijn nek en bracht hem naar de grond. Eenmaal op de grond begon de man tegen te stribbelen, te gillen én met het mes om zich heen te zwaaien. Daardoor zag de hond hem op dat moment wél als verdachte en beet hem daarom ook, maar liet korte tijd later weer los. 

Tijdens de worsteling besluiten twee agenten te schieten, de Duitser overleeft het niet. 

Kritiek

Jaap Timmer stelt kritische vragen in zijn rapport over de situatie: "Waarom heeft het politiepersoneel ter plaatse zich niet verder teruggetrokken van Samuel om de rust bij hem en in de situatie terug te brengen in afwachting en voorbereiding van de komst van de onderhandelaars? In weerwil van de intentie van de OvD-P lijkt de bedoeling van het politiepersoneel op de plaats delict kennelijk toch een snelle overmeestering en aanhouding van Samuel te zijn geweest."

"Met het politiepersoneel meer op afstand was het waarschijnlijk mogelijk geweest om Samuel tot rust te laten komen en om die situatie te consolideren in afwachting van de onderhandelaars en het Arrestatie Team. Een dergelijke operatie had een meer directieve en duidelijker leiding gevergd. Het is de vraag waarom de Officier van Dienst van de politie daar niet voor heeft gekozen."

Ook is er kritiek op de leiding van de operatie: "Als de OvD-P  daadwerkelijk had willen leiden, dan had zij uitdrukkelijk benoemde opdrachten en mandaten moet geven, inclusief tolerantiegrenzen en geweldsinstructies en dergelijke. Dit voorval heeft ongeveer 16 minuten geduurd van de eerste onderkenning van Samuel door agenten ter plaatse tot het fatale schot. In het berichtenverkeer is niet precies vast te stellen op welk tijdstip zij ter plaatse was en zich een goed beeld van de situatie en het aanwezige politiepersoneel kon vormen. 

Het is volgens Timmer begrijpelijk dat twee agenten die te maken hebben met een verward persoon die zichzelf verwondt met een mes geen overzicht hebben over de gehele situatie. Aan de andere kant is het volgens Timmer spijtig dat, ondanks de snelle aanwezigheid van meer en ook ervaren politiemensen, dat overzicht niet is gecreëerd. "De situatie was namelijk redelijk uniek. Samuel kon geen kant op. De binnentuin was aan de zijde waar hij stond afgesloten met een hek. Aan de andere zijde was dicht struikgewas. Verder was de binnentuin met het aanwezige personeel en materieel goed af te sluiten geweest", aldus Timmer. 

Opmerkelijke uitlatingen Frank Paauw

De dood van Sammy zorgt voor een stortvloed aan reacties. Zo beweert politiechef Frank Paauw twee dagen na het incident in Het Parool dat één van zijn agenten 'door de verdachte met een mes in zijn vest was gestoken'. De ouders van Samuel zijn woedend over die uitspraak en dienen een aanklacht in. 

De Nationale Klachtencommissie Politie geeft ze gelijk en geeft een forse tik  op de vingers van de Amsterdamse politiechef. Volgens de commissie heeft Paauw 'onvoldoende zorgvuldig gehandeld' met zijn uitspraken over het incident. In een reactie laat Paauw weten dat hij 'te stellig' is geweest.

Agenten worden niet vervolgd

Ook ontstaat er verbijstering over het feit dat het Openbaar Ministerie (OM) de agenten - verantwoordelijk voor de fatale kogels - niet zal vervolgen. Volgens het OM handelden de agenten uit noodweer: "Eerder reageerde de verwarde maar ook zeer fitte man, die mogelijk in een drugspsychose verkeerde, nergens op. Niet op herhaald aanroepen, niet op pepperspray en niet op de getoonde vuurwapens. Desondanks bleef hij met het mes op de agenten inlopen." 

Uit protest lopen zo'n honderd mensen een mars door Amsterdam en vraagt de burgemeester van de Duitse gemeente Wetzlar, waar Sammy vandaan komt, burgemeester Halsema om opheldering. 

Ondertussen loopt een civiele procedure van de nabestaanden tegen de politie. De familie wordt bijgestaan door advocaat Richard Korver. Hij is in mei 2021 al kritisch op het handelen van de agenten: "De politiemensen kiezen er toch zelf voor om die situatie te creëren?", zegt hij. "Ze hoeken hem zelf neer. Er zijn toch allerlei andere manieren? Die moeder was op twee- of driehonderd meter afstand. Waarom is die er niet bijgehaald? Die jongen kon nergens heen. Hij stond in een omheind terrein."

Tijdens het civiele proces heeft de rechtbank besloten om naast het onderzoek van de Rijksrecherche, ook onafhankelijk onderzoek te laten doen. Zo werd Jaap Timmer aangesteld om een deskundigenonderzoek te doen en is ook een psychiater gevraagd de zaak te onderzoeken. 

Justine en Kai Baker, de ouders van Samuel laten in een reactie geschokt te zijn: "Het is bizar om te lezen dat de hondengeleider niet de tijd heeft genomen om gevoel te krijgen bij de situatie. Hij kwam binnen twee minuten in actie wat heeft geleid tot de dood van onze zoon. We zijn ook sprakeloos over het gebrek aan duidelijke communicatie vanuit de OvD-P. Iedereen werkte daar vanuit eigen inzicht."

Geen inhoudelijke reacties

Ook Richard Korver, raadsman van de familie reageert: "De familie wenst dat er recht wordt gedaan en zal daarom pas nader inhoudelijk commentaar geven wanneer het rapport klaar is. De familie laat nu wel weten dat wat hen betreft het laatste woord hierover nog niet gezegd is."

Een woordvoerder van de politie laat weten nu niet inhoudelijk op vragen over het rapport in te gaan: “Het gaat om een concept rapport dat onderdeel uitmaakt van een nog lopende civiele procedure. Daar werken we in alle opzichten aan mee. Het is een zaak die veel los maakt bij alle betrokkenen. Het is belangrijk om te leren van dit soort situaties en te kijken hoe we dit in de toekomst beter kunnen doen of voorkomen. We hebben net als de Rijksrecherche naar aanleiding van het concept nog vragen, aanvullingen en opmerkingen. We reageren inhoudelijk op mediavragen als het definitieve rapport beschikbaar is.”

De rechtbank laat weten dat er nog geen zicht is op eventuele nieuwe zittingsdagen. Het is volgens een woordvoerder wachten op de definitieve rapporten van de deskundigen.