Van Noord naar Westpoort

Sinds 1918 wordt er in Amsterdam afval verbrand om daar energie van te maken. Eerst gebeurt dat nog in Noord, vanaf 1993 in Westpoort. In 2007 wordt daar de Hoogrendement Centrale (HR Centrale), die er ook nu nog staat, in gebruik genomen. De Gemeentelijke Dienst Afvalverwerking heet vanaf dat jaar Afval Energie Bedrijf, oftewel AEB. In 2014 verzelfstandigt het AEB, maar de gemeente behoudt honderd procent van de aandelen.

In 2017 wordt er naast de HR Centrale een scheidingsinstallatie in gebruik genomen om metalen, plastic en papier te filteren uit het huisvuil. Het is ook in dat jaar dat bij het AEB vijf keer brand uitbreekt. Mede daarom wordt het AEB begin 2018 onder verscherpt toezicht gesteld door de Omgevingsdienst Noordzeekanaal.

Grote financiële problemen

Volgens de dienst is er namelijk een verhoogd risico op nieuwe incidenten. Er wordt geconcludeerd dat er 'geen goed onderhoudsregime is'. Ook zou er binnen de organisatie te weinig technische kennis zijn. In 2019 worden vier van de zes verbrandingslijnen stilgelegd om de veiligheid van werknemers te waarborgen. Het bedrijf zegt dan 'niet in controle te zijn over de arbeidsveiligheid in de fabriek en daardoor lopen ze veel inkomsten mis. 

Enkele dagen later lekt uit dat de gemeente er rekening mee houdt dat het AEB failliet gaat. Het bedrijf heeft grote schulden bij onder meer de gemeente en meerdere banken. Later dat jaar zeggen de banken toe het AEB voor tien miljoen euro te steunen. De gemeente zegt zes miljoen euro toe. Ook betaalt het twee openstaande rekeningen: een van 3,2 miljoen en een van 3 miljoen euro.

Tientallen miljoenen extra

Er staat wel iets tegenover die kapitaalinjectie: het AEB moet van de gemeente twee nieuwe leden in de raad van commissarissen aanstellen. Ook dient er een 'herstructureringsmanager' te worden aangesteld, die gaat kijken in welke vorm het AEB door gaat. De gemeente wil dan bovendien toegang tot alle documentatie van het bedrijf.

Er wordt er geëist dat er een plan B komt. Hierin moet duidelijk worden wat er gebeurt als de werkzaamheden van het AEB helemaal stil komen te liggen, als het bedrijf failliet gaat of de veiligheid van de werknemers niet meer kan worden gegarandeerd. Later investeert de gemeente nog eens tientallen miljoenen in het bedrijf om het overeind te houden. 

Wethouder stapt op

In september 2019 is de discussie over de toekomst van het AEB de reden voor het opstappen van wethouder Udo Kock (Financiën). Zelf is hij voorstander van volledige privatisering, hij wil het bedrijf verkopen aan ondernemer Wim Beelen.

Meerdere andere wethouders willen dat de stad aandelen van het bedrijf in handen houdt, om zo het publieke belang van de afvalverbranding en de stadswarmte te kunnen blijven garanderen. Kock vindt dat financieel te riskant en meent dat een succesvolle doorstart van het bedrijf op die manier minder kans van slagen heeft. Omdat hij er niet uitkomt met de rest van het college, ziet hij geen andere optie dan het neerleggen van zijn functie.

Fusie gaat niet door

De oplossing die het college aandraagt is een fusie van het AEB met de Huisvuilcentrale (HVC). Het HVC is ook een overheidsbedrijf, met vestigingen in Zaanstad, Alkmaar en Dordrecht. Het plan van het college is om het AEB bij HVC onder te brengen en de gemeente Amsterdam ook lid te laten worden van het overheidsinitiatief. 

Een maand later wordt duidelijk dat de fusie niet doorgaat. Meerdere aandeelhoudende gemeenten van HVC blijken geen trek te hebben in het Amsterdamse plan. Daarom wil de gemeente toch overgaan tot verkoop van de aandelen, maar door de coronacrisis loopt dat vertraging op. In juni 2021 worden de aandelen uiteindelijk te koop gezet. Geïnteresseerde partijen kunnen vanaf dat moment bieden. Een paar maanden later, in december, wordt bekend dat er een koper is gevonden: het Rotterdamse Afvalverwerking Rijnmond (AVR) wil 450 miljoen euro betalen. 

Marktwaakhond ligt dwars

"Met AVR krijgt AEB een kapitaalkrachtige nieuwe aandeelhouder en kan er verder worden gebouwd aan versterking en verduurzaming van de onderneming", zegt wethouder Victor Everhardt (Deelnemingen) dan. "Ik vertrouw er op dat AEB met deze koper een gezonde en stabiele toekomst tegemoet gaat, met zorg voor de medewerkers." Het idee is dat AVR honderd procent van de aandelen van de gemeente overneemt. Wel is dan al duidelijk dat marktwaakhond Autoriteit Consument & Markt (ACM) de deal nog wel moet goedkeuren. 

Maar vandaag wordt dus duidelijk dat de ACM de verkoop verbiedt. Overname zou leiden tot een te machtig bedrijf. De verwerkingscapaciteit van het bedrijf zou ruim twee keer zo groot worden als die van de nummer twee. "Vooral gemeenten in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht zouden na het samengaan van deze bedrijven meer moeten gaan betalen voor de verwerking van huisvuil", legt bestuursvoorzitter Martijn Snoep van de ACM uit over het verbod.

Nieuwe keuze

AVR zou eventueel in beroep kunnen gaan, maar het besluit wordt niet opgeschort. De overname is daardoor definitief van de baan. In een brief aan de gemeenteraad schrijft wethouder Reinier van Dantzig dat vanwege het besluit de gemeente opnieuw voor de keuze staat om het AEB te verkopen of te behouden.

"Het college kan samen met de raad een goed onderbouwd besluit nemen over de toekomstige relatie van de gemeente met het AEB." Van Dantzig laat weten dat het college binnen enkele weken een besluit gaat voorleggen aan de raad.