Tsja, waarom eigenlijk niet? Marc van den Broek heeft zijn leven - werk, huis, relatie - goed op orde als hij besluit zich in te zetten voor het binnenhalen van de Gay Games van 1998 voor de stad. "Ik wilde iets doen voor de homogemeenschap en hield enorm van sport. Dus het paste bij mij." Drijvende kracht om de nominatie te verzilveren zijn gemeenteambtenaar Jip van Leeuwen en Marjo Meijer, de eerste voorzitter van de stichting Gay Games. 

'Marc, hebben we het?!'

Als in november 1993 de Amsterdamse delegatie afreist naar Washington DC in de hoop de kandidatuur veilig te stellen, is Van den Broek erbij. Amsterdam krijgt de meeste stemmen en verslaat favoriet Sydney. "Om half acht 's avonds Nederlandse tijd heb ik toen het COC in Amsterdam gebeld. Bob van Schijndel vroeg me toen: 'Marc, hebben we het?!' Enorm feest daar, natuurlijk. Een cameraploeg van de NOS was ook bij het COC, die zijn daarna razendsnel naar Hilversum gereden met de tapes. Het kon nog nét mee in het achtuurjournaal."

Van den Broek en zijn partner Tim Dekkers zijn in 1994 bij de Games in New York. "Dat heeft ons enorm gemotiveerd om van de Amsterdamse Games ook een succes te maken", vertelt Dekkers. Het belooft een drukke week te worden voor het stel: Dekkers helpt mee met de organisatie van het volleybaltoernooi, Van den Broek met de triatlon, en ze doen ook nog mee als atleten. Daarnaast stellen ze hun huis aan de Amstel ter beschikking om tien atleten uit het buitenland in onder te brengen.

Lydia Zijdel is er ook bij in 1994. "Bij de sluitingsceremonie in het Yankee Stadium droeg ik de Nederlandse vlag." Zijdel is kritischer op de editie in New York. "Mensen met hiv of aids kwamen Amerika niet in. Ik was erop gebrand dat dat in Amsterdam niet zou gebeuren." Voor de Games van 1998 wordt ze coördinator 'special needs'. "Elke atleet die extra aandacht nodig had, vanwege bijvoorbeeld een handicap of ziekte, moest toch mee kunnen doen."

Het is een rol die haar past als een handschoen: sinds 1982 zit ze in een rolstoel. Niet lang daarna ontdekte ze haar passie voor vechtsporten. "Het moesten inclusieve Games zijn - al was 'inclusief' toen nog helemaal geen begrip, overigens."

Divers en inclusief?

De Gay Games van 1998 waren op dat vlak de tijd ver vooruit, stelt Zijdel. Neem de gebarentolken bij de optredens en de culturele randprogramma's. "Dat hadden wij toen al. Dankzij een enorm aantal vrijwilligers."

De organisatie als de gemeente zijn erop gebrand om Amsterdam te presenteren als een stad waar iedereen welkom is en zichzelf kan zijn. Een speciaal fonds wordt opgericht, waardoor atleten die een verre reis moeten maken geholpen kunnen worden met de kosten. Sikhanyisiwe Ngwenya kan, samen met de andere dames uit haar Zimbabwaanse voetbalteam, van het fonds gebruik maken.

In de stad kijkt Ngwenya haar ogen uit. "Het was mijn eerste keer in Europa en ik had nog nooit zo veel homo's en lesbiennes bij elkaar gezien." Enorm bevrijdend, zegt ze. De Games hebben een enorme impact op haar leven: nadat ze Zimbabwe een paar jaar later moet ontvluchten, komt ze via Berlijn weer in Nederland terecht. Inmiddels woont ze al jaren in het Brabantse Steenbergen, samen met haar vrouw.

Met hedendaagse blik kunnen echter ook kanttekeningen worden gemaakt bij de diversiteit van het evenement. Wie de beelden terugziet, krijgt de indruk dat de doorsnee atleet aan een drietal kenmerken voldoet: man, iets ouder en wit. Tot januari volgend jaar is er in het Amsterdam Museum een expositie te zien over de Gay Games van '98, samengesteld door gastcurator Feargal Agard. Deelnemers en bezoekers die zichzelf minder vertegenwoordigd zagen, blikken hier terug op het evenement.

Het was inderdaad 'een wit gebeuren', stelt Dekkers. "We waren toen ook helemaal niet bezig met de verhouding wit-gekleurd. Wel hebben we voor elkaar gekregen dat er veel vrouwen meededen, die vormden bijna de helft van alle deelnemers." Gebruik van de afkorting lhbt - let op het ontbreken van de latere toevoegingen - was minder wijdverbreid dan tegenwoordig. "En de positie van de transgemeenschap stond toen bijvoorbeeld minder op onze radar, dat klopt", zegt Van den Broek. Wel zette Dana International, op dat moment 's werelds bekendste transvrouw, de -toen nog- Amsterdam Arena op zijn kop bij het grote openingsfeest: de Israëlische zangeres had eerder dat jaar het Eurovisie Songfestival gewonnen.

Valse start

Terwijl in de Arena de aftrap van de Games feestelijk wordt gevierd, heeft de organisatie en de gemeente heel wat anders aan het hoofd. De Games kampen namelijk met een acuut geldprobleem.

Ine van Brenk, vanuit de gemeente verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid van de Games, weet nog goed hoe dat aan het licht kwam. "De inschrijving van de atleten gebeurde in de Stopera, in de foyer. Maar die weigerden de deuren te openen: ze waren nog niet betaald." De weldadige taart die ze had besteld, ter gelegenheid voor het inwijden van het bestuurscentrum, bleef die dag lange tijd onaangeroerd. "Wethouder Groen van Financiën zou die komen aansnijden, maar die was toen natuurlijk druk met heel andere zaken."

Al een aantal dagen vóór de Games van start gaan komt directeur Marc Janssens negatief in het nieuws: het AD meldt dat hij een belastingschuld heeft uit het verleden. Daags voor de grote opening blijkt dat de Gay Games een enorm gat in de begroting heeft. De inkomsten uit sponsoring valt tegen, net als de kaartverkoop. Daarnaast melden diverse media dat Janssens uitgaven goed heeft gekeurd boven de toegestane limiet van 100.000 gulden.

De privéschuld van de directeur en de problemen bij de Games worden al snel aan elkaar gekoppeld en Marc Janssens is in krantenkoppen en commentaren de nationale kop van Jut. Zijn positie wordt algauw onhoudbaar. De gemeente dringt aan op zijn vertrek, wat ook zal gebeuren. Hij woont de opening in de Arena niet bij. 

Wie redt de Gay Games?

Paul van Yperen is perswoordvoerder voor de Gay Games en ziet zijn rol in één klap veranderen. "Door het wegvallen van Janssens moest ik bij de dagelijkse persconferenties de media te woord staan. Ik wist veel over de Games en de organisatie, maar over de financiële zaken veel minder. Uiteindelijk sprong bestuurslid Peter Segaar bij en kon ik me richten op andere zaken."

Dat Janssens de volledige schuld krijgt van de financiële toestand, is volgens hem onterecht. "Ik heb 25 interviews afgenomen over de Gay Games, ook over het gebeuren rondom Janssens. Het is een samenloop van omstandigheden geweest, dat staat ook in een onderzoeksrapport dat drie jaar na de Games is verschenen. Dat stelt ook dat Janssens geen oplichter is, hij is ook nooit aangeklaagd en veroordeeld." Janssens zelf heeft zich na de Games nog maar een enkele keer uitgelaten over wat er is gebeurd, maar vermijdt al jaren de publiciteit.

Die dagen staat de organisatie en de gemeente onder grote druk om de Games te redden. "Ik vond toen wethouder van Financiën, Harry Groen, en burgemeester Schelto Patijn echt heel sterk", herinnert Van Brenk zich, die nauw samenwerkt met de burgemeester. "Die hebben van meet af aan gezegd: onder geen beding dat we de Games laten mislukken."

De schrik zit er ook bij vrijwilligers goed in, herinneren Dekkers en Van den Broek. "Ik heb hartgrondig gevloekt", vertelt Van den Broek. Dekkers: "Kon het wel doorgaan? Het was echt enorm stressvol. Maar de bezoekers hebben er geloof ik weinig van gemerkt."

'Week van mijn leven'

Alle bestuurlijke perikelen zijn volledig langs Björn Hamburg gegaan, destijds 24 jaar en werkzaam in een schoenenzaak. "Ik was net afgestudeerd en zat nog in de kast. Het jaar daarvoor had ik nog een vriendinnetje gehad."

Met enkele collega's, waaronder een paar homo's, struint Hamburg de feesten van die week af. "In de Reguliers draaiden ze toen Free, een nummer van Ultra Naté dat toen een hit was. Eén van die collega's pakte me toen vast en zong mee met het refrein: 'You're free to do what you want to do." Dat besef, dat kwam toen zo enorm binnen." Hamburg, in tranen, beleeft die avond zijn coming-out.

De rest van de week loopt hij op wolken door een stad die, getooid in het geel en roze van de Games, zich van zijn allergayste kant laat zien. "Het was de week van mijn leven. De hele stad gonsde van de vrolijkheid, van liefde. Overal - op straat en in de tram - werd geflirt. Er was zo'n grote saamhorigheid. Dat heb ik daarna nooit meer meegemaakt."

Marc van den Broek herinnert zich precies dezelfde sfeer in de stad. "Deelnemers en vrijwilligers mochten gratis met het ov dankzij een gele badge die iedereen omhad. Daardoor waren we ineens heel erg zichtbaar. De stad was van óns."

Homohoofdstad Amsterdam

Door het ingrijpen van de gemeente kunnen de Games doorgaan zoals gepland. Wat volgt is een week van sport en feest die Amsterdam definitief op de kaart zet als de homohoofdstad van Europa. "Eén van de slogans was de 'gay way to Europe' - nou, dat was Amsterdam zeker", zegt Lydia Zijdel. Of het dat nog steeds is? "We hebben het niet vast kunnen houden. Da's jammer, maar wat niet is kan nog komen."

Ambtenaar Ine van Brenk wil vooral uitrusten na de Games. "Het was één groot feest, maar ik was gebroken." Een vakantie in Zuid-Frankrijk wordt omgeboekt naar Overijssel - meer energie heeft Van Brenk niet. "Ik had nog een parasol gekocht van de Gay Games en nam die mee naar de camping. Bleek het een christelijke camping te zijn!"

Zelf wordt Van Brenk door burgemeester Patijn beloond voor het ordelijke verloop van de Games. "Ik was de enige die de Games wilde doen, de rest was bang hoe dat op het cv zou staan, denk ik. Het EK voetbal in 2000 was veel populairder. Maar Patijn stond erop dat ik die ging doen. En ik heb ook ontzettend veel leuke vriendschappen overgehouden aan die tijd."

Tim Dekkers is, na een week van gastheer spelen voor een tiental gasten bij hem thuis én het organiseren van het volleybaltoernooi, bekaf. Spreekt hij daags na de afsluiting nog van 'ongekende stress en werkdruk', 25 jaar later is hij veel milder. "Die week was je zó gestrest om alles nog op de rails te krijgen, dat je pas later het besef hebt dat het de prachtigste week was die ik ooit heb meegemaakt. Want dat was het."