Het waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) en de gemeente Amsterdam werken vanaf 1997 samen via de stichting Waternet bij de uitvoering van hun watertaken (waterzuivering, dijken en drinkwater onder meer). Het idee was dat dit veel voordelen en een efficiënte organisatie op zou leveren. Het tegendeel is het geval, zo blijkt al jaren. Partijen in de gemeenteraad hebben daar onlangs in een spoeddebat vragen over gesteld.

Verwarring en teleurstelling

Uit een brief van het Amsterdamse college van b en w aan de gemeenteraad blijkt het dat het reorganiseren van Waternet veel taaier is dan gedacht, en dat ook nog eens extra risico's meebrengt. Als bijlage bij de brief zijn de conclusies meegestuurd van zowel adviesbureau Rijnconsult als de huidige directie van Waternet. "Bij de uitwerking van het model (voor de reorganisatie, red.) zijn we op risico’s gestuit die niet onbekend waren, maar groter en lastiger oplosbaar blijken te zijn dan in januari gedacht" aldus het college in de brief.

Rijnconsult en de directie van Waternet stellen allebei dat de samenwerking ook is mislukt omdat in het waterbedrijf langdurig onduidelijkheid was 'over verantwoordelijkheden, sturing en rollen. De stapeling van steeds nieuwe concepten heeft niet tot resultaat en succes geleid, maar tot verwarring en teleurstelling. Die teleurstelling - door Rijnconsult 'collectief trauma' genoemd - werkt ondermijnend voor het verandervermogen van de organisatie,' schrijft de directie in een risicoanalyse.

13 miljoen euro

Ook financieel speelt bij de reorganisatie een complex probleem, met name bij het waterschap. Het waterschap Amstel, Gooi en Vecht moet namelijk elk jaar 13 miljoen euro aan omzetbelasting gaan betalen als de onderdelen van Waternet niet uit elkaar worden gehaald en in één stichting blijven, zoals in eerste instantie het plan was. Deze belasting voor het waterschap gaat waarschijnlijk vanaf begin volgend jaar in. Dit is een extra tegenvaller: het waterschap heeft al heel weinig financiële reserves en heeft onlangs bekend gemaakt de tarieven voor burgers in de regio Amsterdam per volgend jaar flink te verhogen.

Het college schrijft in de brief aan de gemeenteraad dat 'deze tegenvaller overigens al is verdisconteerd in de tariefstelling van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht in haar waterschapsbelasting 2024.' Dit betekent feitelijk dat inwoners van de regio Amsterdam dus deels via verhoogde waterschapslasten opdraaien voor de organisatieproblemen bij Waternet. 

Adviesbureau Rijnconsult, dat eind mei werd aangesteld om te helpen met de voortdurende problemen bij het waterbedrijf, noemt drie opties om de problemen aan te pakken, Volgens de adviseurs is de meest kansrijke optie om Waternet in twee of drie delen op te splitsen. "Door de sterke vereenvoudiging en een schone lei kunnen er nieuwe organisaties worden gebouwd zonder de ballast van de huidige", aldus Rijnconsult.

De complexiteit van Waternet heeft volgens Rijnconsult ook te maken met dat er 'drie regimes naast elkaar lopen', waterschap, gemeente en de stichting Waternet, die elk met eigen wetgeving te maken hebben. Volgens het adviesbureau lijkt het bedrijf mede daardoor onbeheersbaar geworden en worden bij een reorganisatie nieuwe risico's geïntroduceerd, zonder dat daarvan de gevolgen te overzien zijn. Bestuurders kunnen daardoor steeds weer worden verrast, luidt de conclusie.

De gemeente dringt nu aan op het snel uitvoeren van extra 'technisch onderzoek' naar de beste optie om Waternet te reorganiseren. Het bestuur van het Waterschap AGV moet daar nog een besluit over nemen.