Het is vrijdag 7 december 2018. Het Amsterdamse stadsbestuur is net een halfjaar bezig als wethouder Sharon Dijksma bij AT5 haar zorgen uit over de slechte staat van de kades en bruggen in de stad. ‘U moet zich voorstellen dat die op dit moment niet allemaal op orde zijn, en dan ben ik heel diplomatiek’, zegt ze. Het begint op het stadhuis door te dringen dat Amsterdam op het gebied van infrastructuur voor één van de grootste en duurste opgaven ooit staat.

Weinig geld vrijgemaakt

Toch werd er in het coalitieakkoord, zes maanden voor Dijksma’s uitspraken, maar 22,5 miljoen euro extra gereserveerd voor het onderhoud van de kades en bruggen voor de periode 2018-2022. Dat is slechts een fractie van wat nodig zal zijn om de stad op te knappen. Bronnen melden aan AT5 dat het dossier bruggen en kades wel op tafel heeft gelegen tijdens de onderhandelingen, maar dat ervoor is gekozen om pas na de installatie van het college te bekijken hoe groot het probleem daadwerkelijk is. 

De onderhandelende partijen (D66, GroenLinks, PvdA en SP) werden namelijk door de ambtenaren van de stad wel bijgepraat over het dossier, maar goed inschatten hoe groot het probleem nou écht was konden ze niet. Volgens een ingewijde leek het team van ambtenaren wel voor het eerst bij elkaar te zitten, en is er daarom niet 'zomaar' geld gegeven. Wel werd geconstateerd dat het heel ernstig kon worden, en dat het om een tientallen jaren verwaarloosd dossier ging.

Waar Dijksma nog redelijk diplomatiek bleef, communiceren ambtenaren intern met veel indringendere woorden, zo blijkt uit onderzoek van AT5. Uit honderden documenten die de gemeente heeft vrijgegeven na een Wob-verzoek komt een zorgwekkend beeld naar voren over de staat van de stad. 

Groenburgwal

Vrijdagmiddag 19 oktober 2018. Op de Groenburgwal is sprake van een acute noodsituatie. De kademuur blijkt te zijn gescheurd en is aan het 'deformeren'. Een term die door het Amsterdamse projectteam ‘kademuren en bruggen’ veelvuldig wordt gebruikt. In gewone mensentaal, of zoals ambtenaren ook wel eens aan elkaar schrijven, ‘de kademuur is aan de wandel gegaan’. Het lijkt bijna komisch deze uitspraak, maar het is exemplarisch voor de erbarmelijke staat van veel infrastructuur in de stad. 

Terug naar de Groenburgwal. Bij het projectteam zijn alle alarmbellen afgegaan. De situatie ter plekke is zo verontrustend dat de technisch manager kademuren op de Groenburgwal direct moet ingrijpen. Er is geen tijd te verliezen.

In het mailverkeer komt de ernst van de situatie naar voren. ‘Dit is de tweede mail die ik vandaag stuur om beheersmaatregelen te treffen’, schrijft de technisch manager kademuren. ‘Ik benadruk wel dat het ons mogelijk niet altijd gaat lukken een beheersmaatregel tijdig te plaatsen. Simpelweg omdat we niet alles in de smiezen hebben. We moeten ons dus bewust zijn dat het dus kan gebeuren dat er een kade echt goed instort…’ Het projectteam komt na het weekend bij elkaar in een calamiteitenoverleg. Er worden beheersmaatregelen getroffen om het instorten van de kade te voorkomen. Daarmee is het acute gevaar voor nu geweken. 

Op de Groenburgwal was de gemeente er op tijd bij. Maar het is niet een kwestie van of, maar wanneer de stad ergens te laat zal zijn. Uit stukken van de gemeente blijkt namelijk dat de stad nog steeds geen zicht heeft op hoe het nu precies met alle kademuren en bruggen in de stad gesteld is. 

Zo was eind 2018 slechts vijf van de 202 kilometer kade in de stad onderzocht. Voor 2019 stond weer een deel van alle kades op de rol om onder de loep te worden genomen. Als die ambities zijn gehaald, dan staat dat aantal nu op zo’n achttien kilometer. Dat betekent dat nog negentig procent van alle kades in de stad onderzocht moet worden en de gemeente dus geen idee heeft wat de status hiervan nu is. Een jaar geleden waren er ook slechts negen van de 850 verkeersbruggen onderzocht.

In 2017 werd goed duidelijk wat de gevolgen zijn van het beperkte zicht dat de stad heeft op de kades. In totaal waren er vijf calamiteiten bij kades. Slechts één daarvan had de gemeente in het vizier. De vier anderen waren niet aangemerkt voor vervanging of onderzoek. Het stadsbestuur had dus geen idee dat de staat hiervan zo dramatisch was. Het roept de vraag op wat Amsterdam nog allemaal te wachten staat. 

In een reactie zegt de gemeente dat het onmogelijk is om van elke kademuur en brug precies te weten wat de staat is. Ook wordt er onderzoek gedaan om de staat van alle kades en bruggen de komende jaren in kaart te brengen. Risico's kunnen niet honderd procent worden uitgesloten, maar een woordvoerder benadrukt dat er direct wordt ingegrepen als de veiligheid in het geding is. 

Het projectteam vat de oorzaak van de problemen met de kademuren goed samen: ‘De kades zijn niet ontworpen voor het huidig gebruik en we weten onvoldoende waar dit risico’s oplevert.’ De gemeente zegt alle zeilen te hebben bijgezet om het achterstallige onderhoud in te halen. ‘We hanteren het uitgangspunt dat we toe moeten naar een vervangingsprogramma van circa zes tot acht bruggen en minimaal twee kilometer kademuur per jaar om de achterstand niet verder op te laten lopen. We verwachten vijf jaar nodig te hebben om dit niveau te bereiken’, zegt een woordvoerder in een reactie.

Rapporten niet opgevolgd

De documenten roepen ook de vraag op of de gemeente wel altijd adequaat is omgegaan met zorgelijke signalen. Eind 2015 krijgt de stad namelijk van een onafhankelijk onderzoeksbureau een rapport over de status van de kade bij Marnixkade: vanaf de Bullebakbrug tot aan huisnummer 17 zijn er problemen. De 'restlevensduur' wordt op dat moment geschat op maximaal twee jaar. ‘Gezien deze conclusie wordt er geadviseerd om de kademuur binnen 1 à 1,5 jaar te vervangen’, schrijft het onderzoeksbureau.

De gemeente besluit om enkele bomen en parkeerplaatsen weg te halen. Pas drie jaar later neemt het bestuur van de stad ingrijpende maatregelen: eind 2018 wordt er een stalen damwand geplaatst omdat er spoelgaten zijn ontdekt. Uit deze spoelgaten lekte zand van onder de kade weg naar het water van de Singelgracht. Volgens een woordvoerder zijn er 'precies de noodzakelijke stappen' gezet om de situatie veilig te maken. 

Ook het advies van de kade aan de Jacob Catskade wordt niet opgevolgd. In 2015 schrijven inspecteurs dat de kade daar nog maximaal 1,5 jaar houdbaar is. Uiteindelijk worden er pas vier jaar later noodmaatregelen genomen. De kade staat op de planning om volgend jaar vervangen te worden. Ondanks waarschuwingen van onafhankelijke inspecteurs, neemt de gemeente de adviezen niet over. Volgens een woordvoerder werd hiervoor gekozen omdat de gemeente eerst aandacht wilde schenken aan kades waar de veiligheid niet meer kon worden gegarandeerd.

Het advies uit 2016 om de kade bij de Dijksgracht te fixeren is ook niet opgevolgd door de gemeente. Een woordvoerder zegt dat er op dit moment een besluit tot maatregel in voorbereiding is. ‘Voordat er een besluit genomen kon worden, moest eerst duikonderzoek worden gedaan.’

Een ander voorbeeld: rondom het Singel blijken grote problemen te zijn met kades. Uit mails van ambtenaren komt een beeld naar voren van zeer verontrustende signalen. ‘De kademuur schuift van zijn vloer af’, stuurt een ambtenaar eind april vorig jaar. ‘Er zijn drie grote scheuren ontstaan ter hoogte van een boom. De kademuur moet acuut onderzocht worden. Begin februari zijn wij hier ook geweest en toen waren de scheuren nog minimaal. Vandaar mijn grote zorg.’ Een andere ambtenaar stuurt in zijn antwoord dat ‘de rust moet worden behouden’. In een reactie op de bevindingen verplaatste de gemeente meerdere parkeerplaatsen. Momenteel wordt onderzocht wat het effect van de boom is op de staat van de kademuur.

Kades zakken snel weg

Het zijn slechts enkele voorbeelden die schetsen hoe het gesteld is met de stad. Vele tientallen kilometers kades in de stad zijn in erbarmelijke staat en voor veel bruggen wordt gevreesd voor hetzelfde scenario. Ook blijkt uit rapporten dat het verval van een kademuur soms in een zeer rap tempo kan gaan. Een stuk kade bij de Nieuwe Herengracht ‘deformeerde’ in tien maanden tijd maar liefst zeven centimeter. 

Het opknappen van de 200 kilometer kades in de stad kan oplopen tot zo’n vijf miljard euro. Per meter houdt de gemeente namelijk rekening met 25.000 euro.

Kostverlorenvaart

Het opknappen van de kades aan de Kostverlorenvaart zal binnenkort bekend gemaakt gaan worden. Daar moet ruim een kilometer vernieuwd worden. Het kan dus zomaar een kostenpost van dertig miljoen euro gaan worden: één van de hoogste tot nu toe in dit dossier. De gemeente ziet overeenkomsten met de vernieuwing van de Da Costakade: daar moet ruim 1500 meter worden aangepakt. 

De gemeente wil nog niet vooruitlopen over de besluitvorming rondom de Kostverlorenvaart: 'Diverse kades daar zijn in onderzoek, binnenkort wordt op basis van dit onderzoek besloten of veiligheidsconstructies of lastbeperking noodzakelijk zijn. Zodra we dat weten, kunnen we daarover met de buitenwereld communiceren.’

Bruggen niet in beeld

Ook de honderden bruggen in Amsterdam zijn voor het grootste deel nog niet onderzocht. In documenten staat dat er de afgelopen tien jaar maximaal twee bruggen per jaar onder de loep zijn genomen. De stad moet, als het geen achterstallig onderhoud meer wil hebben, zo’n acht bruggen en twee kilometer kade per jaar onderzoeken. Dat aantal wordt dus bij lange na niet gehaald. De stad heeft de ambitie om dit wel te gaan halen.

Puinhoop bij project met bruggen

Bij de bruggen van één van de belangrijkste infrastructurele projecten in de stad de komende jaren, de zogeheten ‘Oranje Loper’, is in het verleden van alles fout gegaan, blijkt uit het onderzoek van AT5. In totaal moeten binnen dit project negen vaste bruggen tussen de Raadhuisstraat en het Mercatorplein worden vervangen.

Uit de interne stukken uit 2018 blijkt dat het dossier een puinhoop was. ‘Het voormalig projectteam heeft informatie en besluiten ten aanzien van de aanpak van de bruggen voor het huidige projectteam op niet navolgbare wijze vastgelegd, en zonder expliciete visie op de opgave voor de bruggen gewerkt.’

Verderop staat er: ‘Belangrijke besluiten of onderbouwingen zijn niet navolgbaar, niet terug te vinden of is duidelijk of informatie een vastgestelde dan wel concept status hebben.’

Inspecteur durft niet onder brug te kijken

Het huidige team dat werkt aan de Oranje Loper heeft hierdoor tijdens de opstartfase grote problemen gekend. Dat dit project grote spoed heeft, blijkt uit mailwisselingen tussen ambtenaren van maart 2019. ‘Wat ik nu begrijp is dat er in het verleden (al enige tijd geleden) een bovenwater inspectie is geweest aan brug 8 (ter hoogte van de Raadhuisstraat over de Singel, red.) waarbij de inspecteur zijn zorgen over de technische staat van de constructie heeft geuit en zelfs ''niet langer onder de brug durfde te zijn''’, schrijft een technisch manager.

De gemeente zegt nu via een woordvoerder dat het project rondom de bruggen van de 'Oranje Loper' juist in het leven is geroepen als reactie op de problemen uit 2018.

Uit rapporten blijkt dat de gemeente in 2011 al gewaarschuwd is dat Brug 8 vervangen moet worden. ‘De brug voldoet niet aan het minimaal wettelijk veiligheidsniveau. De brug moet in zijn geheel worden versterkt of geheel worden vernieuwd’, schrijven de onderzoekers. De brug werd afgekeurd op basis van de vraag ‘is de levensduur nog minimaal vijftien jaar’. Over de precieze levensduur schrijven de onderzoekers niks. Wel stellen ze dat er grote zorgen zijn over de kwaliteit van de brug. ‘We adviseren Brug 8 maandelijks te monitoren.’

Vrees voor calamiteiten

In een ander document stelt de gemeente rekening te houden met calamiteiten met de bruggen van het project de Oranje Loper. Een woordvoerder van de gemeente laat in een reactie weten dat er geen aanleiding is om bij de bruggen op dit moment acute maatregelen te nemen. ‘We meten en monitoren. Als het beeld verandert, zullen we dat zeker doen.'

Honderden miljoenen

Vorig jaar werd tijdens de presentatie van de voorjaarsnota bekendgemaakt dat er de komende vier jaar driehonderd miljoenen extra wordt vrijgemaakt voor het onderhoud van de stad. Het is nog maar zeer de vraag of dat voor deze collegeperiode voldoende is.

Duidelijk is wel dat de stad veel hinder gaat ondervinden de komende twintig jaar. Vele tientallen bruggen, wateren en wegen zullen worden afgesloten door de werkzaamheden en vele ambities van de stad zullen niet kunnen worden uitgevoerd omdat er simpelweg geen geld meer is. Het dossier bruggen en kades is in 1,5 jaar tijd - vanaf de coalitieonderhandelingen tot nu - topprioriteit geworden voor het college.