"Ik vind het eerlijk gezegd echt beschamend om te constateren dat in deze stad iemand door de politie is doodgeschoten. En dat het onderzoek daarnaar zich alleen maar richt op de vraag 'was er terecht geschoten'. De hele aanloop is daarin niet meegenomen", stelt Richard Korver als advocaat van de nabestaanden. 

Om alsnog een reconstructie te maken van de gebeurtenissen op 13 augustus 2020, besloten ze de hulp van 'Forensic Architecture' (FA) in te schakelen. Het bureau – aangesloten bij de Universiteit van Londen en jarenlang gesteund met Europeees subsidiegeld – deed de afgelopen twaalf jaar meerdere onderzoeken naar staatsfalen, mensenrechtenschendingen en staatsgeweld over de hele wereld. Volgens Trafford is FA onderworpen aan onderzoeksethos. Belangrijk want Forensic Architecture is het onderzoek namelijk gestart nadat de ouders van de doodgeschoten Sammy Baker contact met Trafford en zijn team hebben gezocht. 

"We denken dat er mogelijk een aantal zorgwekkende kwesties zijn die moeten worden uitgezocht", vertelt Bob Trafford van Forensic Architecture aan AT5. "We hebben een team van drie onderzoekers die echt heel gedetailleerd de seconden die leidden tot de dood van Sammy onderzoeken. Dit werk, deze zorg die absoluut cruciaal is om precies te begrijpen hoe en waarom Sammy zijn leven heeft verloren en waarom dat door de staat en door de politie als een redelijk verlies van leven werd beschouwd", aldus Trafford.

De wetenschappers bouwen op dit moment een 3D-model van de situatie aan de Honselerdijkstraat in Nieuw-West. Met behulp van dit model kan uiteindelijk een gedetailleerde reconstructie gemaakt worden van wat er zich drie jaar geleden afspeelde.

"Door de onderzoeken die we gedaan hebben, beginnen we een idee te krijgen over wanneer zaken op de een of andere manier niet kloppen en extra onderzoek nodig heeft. We begonnen dat ook te voelen toen we naar het beschikbare bewijsmateriaal met betrekking tot Sammy's dood keken", reageert Trafford op de vraag waarom zijn team deze zaak wil onderzoeken. 

De dood van Sammy Baker

Sammy Baker was samen met een vriend vanuit Duitsland naar Amsterdam gekomen om hier een paar dagen te blijven. Op woensdagavond bezochten ze een coffeeshop, waar Sammy meerdere joints deelde met zijn vrienden en spacecake at. Als hij die avond niet met zijn vriend mee wil naar het hotel en daar ook niet meer aankomt, geeft zijn vriend hem als vermist op.

De politie besluit zijn foto te verspreiden en gaat over op een 'urgente vermissing'. Zo valt te lezen in een conceptversie van een rapport van politiesocioloog Jaap Timmer. Een nacht gaat voorbij, maar donderdag 13 augustus wordt Sammy rond 16:43 uur aan de Poeldijkstraat gezien. Hij loopt daar samen met zijn moeder en een vriend. Wanneer een van de agenten hem vervolgens lopend probeert te benaderen rent Sammy op blote voeten weg, achtervolgd door meerdere agenten.

De achtervolging eindigt in een omheinde binnentuin aan de Honselersdijkstraat, op zo'n drie minuten lopen van de Poeldijkstraat. Met zijn moeder op een paar honderd meter afstand loopt hij rond met een mes op zijn keel en polsen.

Verschillende agenten vragen hem in het Engels, Duits en Nederlands zijn mes los te laten. Maar dat gebeurt niet. "We are here to help you", hoor je een agent op videobeelden schreeuwen. Om de agenten te beschermen tegen Sammy en zijn mes, wordt een hondengeleider ingezet. Maar tegen aanwijzingen van zijn leidinggevende in, besluit hij de Duitser van achteren te benaderen.

De agent pakte Sammy bij zijn nek en brengt hem naar de grond. Eenmaal op de grond begint Baker tegen te stribbelen, te gillen en met het mes om zich heen te zwaaien. Tijdens de worsteling besluiten twee agenten te schieten, de Duitser overleeft het niet. 

Uitspraken Frank Paauw

De dood van Baker zorgde voor een stortvloed aan reacties. Zo beweerde politiechef Frank Paauw twee dagen na het incident dat een van zijn agenten 'door de verdachte met een mes in zijn vest was gestoken'. De ouders van Sammy reageerden woedend op de uitlatingen en dienden een aanklacht in bij de Nationale Klachtencommissie van de politie. Die oordeelde vernietigend en de Amsterdamse politiechef kreeg een stevige tik op zijn vingers. Volgens de commissie heeft Paauw 'onvoldoende zorgvuldig gehandeld' met zijn uitspraken over het incident. In een reactie liet Paauw weten dat hij 'te stellig' is geweest.

Agenten niet vervolgd

Ook ontstond verbijstering over het feit dat het Openbaar Ministerie (OM) de agenten – verantwoordelijk voor de fatale kogels – niet zou vervolgen. Volgens het OM handelden de agenten uit noodweer: "Eerder reageerde de verwarde, maar ook zeer fitte man, die mogelijk in een drugspsychose verkeerde, nergens op. Niet op herhaald aanroepen, niet op pepperspray en niet op de getoonde vuurwapens. Desondanks bleef hij met het mes op de agenten inlopen."

Uit protest liepen zo'n honderd mensen een mars door Amsterdam en vroeg de burgemeester van de Duitse gemeente Wetzlar, waar Sammy vandaan komt, burgemeester Halsema om opheldering. 

Ondertussen loopt een civiele procedure van de nabestaanden tegen de politie, hun advocaat Richard Korver was in mei 2021 al kritisch op het handelen van de agenten: "De politiemensen kiezen er toch zelf voor om die situatie te creëren?", zegt hij. "Ze hoeken hem zelf neer. Er zijn toch allerlei andere manieren? Die moeder was op twee- of driehonderd meter afstand. Waarom is die er niet bijgehaald? Die jongen kon nergens heen. Hij stond in een omheind terrein."

'Agenten creëerden zelf onveilige situatie'

Tijdens het civiele proces heeft de rechtbank besloten om naast het onderzoek van de Rijksrecherche, ook onafhankelijk onderzoek te laten doen. Zo werd Jaap Timmer aangesteld om een deskundigenonderzoek te doen en is ook een psychiater gevraagd de zaak te onderzoeken. 

Uit een conceptversie van het rapport van Timmer, in handen van AT5, concludeerde Timmer al dat de agenten zelf een onveilige situatie creëerden bij de benadering van Sammy Baker. 

Het onderzoek van Forensic Architecture loopt al enkele weken, Trafford hoopt eind september zijn conclusies te kunnen delen. Afhankelijk van de uitkomst zullen advocaat Korver en de ouders van Sammy het onderzoek eventueel gebruiken in een mogelijke zaak tegen de politie. Om het onderzoek te bekostigen is een crowdfunding gestart. Inmiddels is ruim 7000 euro ingezameld.