Het is eind januari als bij een Duits bedrijf zeker vier medewerkers besmet blijken te zijn met het coronavirus. Zij zouden zijn aangestoken door een Chinese vrouw die een cursus bij het bedrijf had gegeven. Niet iedereen heeft symptomen. ‘Dat was het moment dat ik dacht: dit gaan we de wereld niet meer uit krijgen, dit wordt groot’, zegt De Jong terugblikkend.

Menno de Jong (57) is sinds 2000 arts-microbioloog. Vader van twee dochters en een zoon (18, 23 en 21), getrouwd met een vakgenoot en woonachtig in Amsterdam.

Vogelgriep

Al eerder zat De Jong in een epicentrum van een virusuitbraak. In 2003 nam hij zijn gezin namelijk mee naar Vietnam om daar een virologielab op te zetten. ‘Dat lab bleek geen overbodige luxe want al snel brak in die regio de vogelgriep uit. De hele wereld keek toe en maakte zich zorgen om een mogelijke pandemie. Dit was een virus waarvan als je het opliep de kans op overlijden groot was. Ik was daar met met mijn gezin neergestreken en mijn jongste dochter was acht maanden. Ik voelde natuurlijk een grote verantwoordelijkheid.’

Hij vervolgt: ‘Een vriend kwam op bezoek en die had ik gevraagd om voor drie maanden Tamiflu mee te nemen om het hele gezin zo nodig te beschermen tegen het virus. Die voorraad  staat nog steeds in mijn huis. Het was best een angstige periode, het afgelopen coronajaar was eigenlijk dat in het kwadraat.’

Fusie

In 2008 werd De Jong hoofd van de afdeling medische microbiologie van het AMC. Sinds begin dit jaar zijn de afdelingen van het VUmc en AMC gefuseerd. De Jong geeft leiding aan zo’n driehonderd mensen. ‘We wilden na de fusie in januari snel verder bouwen aan de nieuwe afdeling met grote ambities. En ook uitdagingen want er moesten twee culturen worden samengebracht. Qua timing was de pandemie voor mij echt verschrikkelijk.’

Wat is u het meest bijgebleven van 2020?
Het moment dat we in lockdown gingen en het snel drukker werd in de ziekenhuizen. De angst dat er een moment zou kunnen komen dat de IC capaciteit onvoldoende is en keuzes gemaakt moeten worden over wie wel en wie niet opgenomen mag worden, die periode vond ik echt ongelofelijk spannend. We zijn echt door het oog van de naald gekropen.

U zit in het OMT en bent vanuit het niets een van de belangrijkste adviseurs van het kabinet geworden. Hoe kijkt u zelf naar die verantwoordelijkheid?
Als je ziet wat de impact is van wat er in het OMT wordt besproken, dan is dat gigantisch en  legt dat uiteraard best een druk. Ik heb ook wel eens in het Catshuis gezeten op een zondagochtend. Dat was bijzonder interessant. Ministers blijken natuurlijk ook gewoon hele normale mensen te zijn met hun onzekerheden en discussies. Je merkt dan wel dat je heel dicht tegen de besluitvorming aanzit en daar slaap je dan soms toch iets minder rustig van.

Zijn er momenten geweest waarvan u nu denkt: dit had ik dit jaar anders moeten doen of adviseren?
Na de zomer zag je de besmettingen toenemen. Er zijn toen in eerste instantie wat halfslachtige maatregelen genomen. Daar was het OMT ook niet zozeer bij betrokken. Even later zijn er wel stevigere maatregelen genomen die wel effect hadden. Toen daalde het aantal infecties en dachten we goed op weg te zijn, maar werd al gauw een plateau bereikt. Achteraf is er te lang gewacht met ingrijpen. Daar leren we van. We moeten meer rekening houden met het uithoudingsvermogen van de samenleving om zich  aan maatregelen te houden. Als die beperkt is, moet je denk ik van bovenaf eerder maatregelen nemen.

Heeft het beperkte uithoudingsvermogen u verbaasd? 
Het is ook heel zwaar voor de hele samenleving. Studenten die niet naar school kunnen of lekker kunnen feesten op festivals, ondernemers die het zwaar hebben. Iedereen heeft het moeilijk. Op een gegeven moment houdt uithoudingsvermogen en een gezamenlijk gevoel van verantwoordelijkheid blijkbaar op. Dat is wat het is en daar heb je rekening mee te houden.

Wat is voor u het dieptepunt geweest dit jaar?
Dat was de discussie in maart over het sluiten van de lagere scholen. Het OMT had op goede gronden geadviseerd deze open te laten. Vanuit de Federatie Medisch Specialisten en Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie werd toen via de pers breed uitgemeten dat de scholen dicht moesten. Op een moment dat je rust en eenheid moet bewaren, komen er zulke adviezen vanuit de onderbuik. Ik vond dat een dieptepunt omdat ik medisch specialist ben: ik schaamde me echt een beetje voor mijn eigen vakbroeders. Ik dacht: jongens, neem je verantwoordelijkheid. Als je twijfelt over beleid, bel eerst even Jaap van Dissel op en voer met hem de discussie in plaats van voor een camera te gaan staan.

Is het sluiten van basisscholen in maart dus achteraf zinloos geweest?
Ik denk nog steeds dat dit niet nodig was geweest. Er is destijds ook onderzoek gedaan naar welke rol kinderen hebben in de verspreiding. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat er bijna geen besmettingen plaatsvinden van kind naar volwassenen, maar meer andersom. Ik sta nog steeds achter ons advies van toen. Dat de basisscholen nu in de tweede golf dicht zijn was ook geen OMT advies, maar is misschien deels besloten om ouders thuis te laten.

Is er ondanks alles ook nog een hoogtepunt?
De saamhorigheid in de eerste lockdown heeft mij echt geraakt. Ik had toen werkelijk het idee dat de hele samenleving bezig was dit gezamenlijk te bevechten. Mensen gingen zingen vanuit hun ramen, klappen voor de zorg. Er was natuurlijk ook veel stress, maar het gevoel van saamhorigheid maakte het wel iets dragelijker.

Welke impact heeft corona op uw persoonlijke leven?
Mijn twee oudste kinderen hadden vorig jaar een tussenjaar en gingen reizen. Die hebben we in maart teruggehaald. Een was over land op weg naar Azië en die is teruggekeerd uit Turkije. De andere was aan het reizen in in Midden-Amerika en moest uit Mexico terugkomen. Een week later hadden ze daar vastgezeten. Hun hele tussenjaar is overhoop gegooid door de pandemie. Mijn jongste dochter van 18 zit nog op school en had dus alleen maar online onderwijs en weinig ruimte voor vertier. Ik zie het lijden van de jeugd dus  ook in mijn eigen kinderen. Ook ben ik ben zelf minder aanwezig geweest in het gezin. Juist in de periode dat iedereen onder stress staat. Dat vind ik wel jammer. Ik heb gelukkig ook gezien dat we een hartstikke sterk gezin hebben en hele stabiele kinderen. Dat leer je ook in crisistijd. Iedereen heeft ondanks alles zijn weg gevonden.

Vragen ze wel is aan u: wanneer is dit voorbij?
Ze proberen wel vaak los te peuteren wat er in het OMT is besproken. Dat is vaste prik aan de eettafel. Mijn gezin is er, net zoals iedereen, klaar mee. Normaal gesproken gaan we met kerst met het hele gezin op wintersport. Iedereen gaat nog steeds mee en het is altijd ontzettend gezellig. Dat hebben we natuurlijk ook niet gedaan dit jaar. In plaats daarvan hebben we vorige week drie dagen in een appartement in Limburg gezeten. Toen kwam die Engelse variant waardoor ik daar veel heb moeten werken en ik eigenlijk alleen maar gestrest was . Nu heb ik maar voorgenomen om in de lente vakantie te nemen.

Even de actualiteit: hoe druk is het bij jullie in het ziekenhuis?
Het aantal opnames neemt hard toe en het aantal medewerkers dat uitvalt stijgt ook nog steeds. Wat anders is dan in de eerste golf is dat we belangrijke reguliere zorg zo veel mogelijk in stand proberen te houden en dat iedereen inmiddels enorm moe is. Alle afdelingen is gevraagd mensen vrij te maken voor de coronazorg. De saamhorigheid in het ziekenhuis is gelukkig nooit verdwenen. Er is alleen nog niet heel veel zicht op verbetering: het aantal opnames neemt nog dagelijks toe en we zijn nog echt wel een paar weken zoet. De vraag is wederom of we het gaan halen en weer net zoals in maart door het oog van de naald zullen kruipen. Het wordt spannend.

De besmettelijkere Britse mutatie. Maak u zich daar zorgen over?
Het is vooralsnog een epidemiologische observatie. Er zijn nog mogelijke andere redenen waarom deze variant in Engeland zo explosief is gestegen maar er zijn wel degelijk ook plausibele verklaringen waarom deze variant echt besmettelijker zou kunnen zijn. We horen er waarschijnlijk snel meer over, er wordt veel naar onderzoek gedaan. In de tussentijd maak ik me hier wel zorgen over. Midden in de winter zit je echt niet te wachten op een besmettelijker virus, zeker niet nu de daling van infecties ondanks lockdown niet erg snel lijkt te gaan.

Zijn de huidige maatregelen nog wel voldoende?
Op papier wel. Het thuiswerken moeten we na de kerstvakantie wel blijven volhouden. Als we weer meer naar het kantoor gaan, zullen de maatregelen van sluiten van scholen, horeca en winkels deels tegengewerkt worden. En we moeten ons natuurlijk aan alle standaard maatregelen blijven houden, nu weer meer dan ooit.

Als het moet: welke maatregelen kan het OMT nog meer adviseren?
Dan kom je echt op het terrein van straatverboden. Dat klinkt erg on-Nederlands. De avondklok is bij ons heel erg beladen, onder meer vanwege de Tweede Wereldoorlog. Toch zijn er landen die het wel hebben ingevoerd. Ik zou het echt heel erg verschrikkelijk vinden als we die kant op zouden moeten gaan. Maar laat ik positief blijven: ik heb goede hoop dat we de komende weken een daling gaan zien, zeker als we allemaal ons best blijven doen.

Hoe kijkt u naar de vaccinatiestrategie van Nederland?
Nederland bereidt het zorgvuldig voor. Overhaast beginnen kan ook tot fouten leiden. In Duitsland hebben mensen bijvoorbeeld een overdosis gekregen, je kunt je afvragen of dat komt omdat er mogelijk toch te snel is begonnen. Misschien dat bij ons de wet van de remmende voorsprong gaat gelden straks. Daarnaast is het advies van de Gezondheidsraad om eerst kwetsbaren te vaccineren natuurlijk een logische om de ziektelast te verminderen en uiteindelijk ook om ziekenhuizen te ontlasten. Wel hoop ik dat zorgmedewerkers in ziekenhuizen ook snel gevaccineerd zullen worden. Ik zie dagelijks de enorme drukte in ‘t Amsterdam UMC, mede vanwege veel uitval van collega’s door corona.

2021 wordt het jaar van hoop genoemd. Ziet u dat ook zo?
Hoop zegt niks. 2021 wordt hét jaar van de oplossing.

In de eerste twee kwartalen van volgend jaar worden er volgens de huidige planning 22 miljoen vaccins geleverd. Wat gaat dat betekenen?
Dan kun je dus 11 miljoen mensen vaccineren en heb je in ieder geval alle kwetsbaren en een groot deel van zorgmedewerkers gehad. Dit moet al een groot effect hebben op de druk op de ziekenhuizen. In combinatie met goede teststrategieën zal de samenleving tegen die tijd toch echt geleidelijk wel weer wat genormaliseerd kunnen worden.

Wat gaat u als eerst doen wanneer de maatregelen verleden tijd zijn?
Ik ga ongebreideld feesten en kroegen bezoeken. Mensen zien, omhelzen. Ik ben best wel een beetje van het menselijke en fysieke contact. Ik sla graag een arm om mensen heen en knuffel mijn vrienden. Eigenlijk ben ik best klef en dat mis ik nu.

Wanneer kan dit allemaal weer?
Om dan toch het woord hoop te gebruiken: ik hoop na de zomer.